Jezelf een lichte identiteit aanmeten is niet onprettig, maar ook best arrogant, vindt Jelte Wiersma. Waarom het zo belangrijk is om ons te realiseren dat onder onze prettige, lichte identiteiten zoals Mercedesliefhebber een cultureel fundament ligt en anderen ons beschouwen als christenen.
Begin jaren negentig trok de Belgische journalist Geert Van Istendael naar Kortrijk alwaar Vlaamse nationalisten de Guldensporenslag uit 1302 herdachten. In een café sprak hij met die nationalisten en leerde daar iets wat hij zich 25 jaar later nog herinnert: Een waarschuwing voor immigratie en vooral de islam. Een van de nationalisten had Van Istendael toevertrouwd dat het van disrespect zou getuigen om te veronderstellen dat islamieten zouden integreren want de islam is een eeuwenoude en grote cultuur waar hij respect voor had.
Vlaamse cultuur tot in zijn vezels
De Vlaamse nationalist herkende haarscherp hoe sterk een mens doordrongen kan zijn van zijn of haar cultuur en geloof. Hij was immers zelf iemand die Vlaamse cultuur en Nederlandse taal tot in zijn vezels had en daar soms letterlijk voor knokte. Tegen de Franse en Franstalige overheersers. De Vlaming liet zich niet knechten en Nederlandstaligen domineren inmiddels België. Dat een moslim in het westen zijn identiteit zou houden en daar voor zou knokken, deed de Vlaamse nationalist dan ook niet vreemd aan.
Maar als je zelf niet zo’n uitgesproken identiteit hebt of denkt te hebben, maar jezelf als ‘wereldburger’ – een burger bestaat alleen in relatie tot een natiestaat – of iets anders onbestaands identificeert, dreigt al gauw abusievelijke projectering daarvan op de ander. Dat iemand anders zijn of haar geloof of clan boven de wet stelt, wordt zodoende onbegrijpelijk.
Speciale Editie De Reformatie Volgend op het succes van eerdere speciale edities over religie in Nederland, Katholiek, Protestant en Jodendom, brengt de redactie van Elsevier opnieuw een informatief en rijk geïllustreerd bewaarnummer uit: De Reformatie. Bestel nu! 
Lichte identiteit aannemen is arrogant
Wie de sociale media-accounts van hedendaagse westerlingen bekijkt, ziet veelal andere identiteiten dan religieuze, politieke of nationale. ‘Wijnliefhebber’, ‘Mercedes-gek’, ‘VVV-supporter’ of ‘oma van zes’ – dat idee. Nu heeft er vast wel eens een oma van zes een aanslag gepleegd, maar aanslagen door wijnliefhebbers, Mercedes-enthousiastelingen en VVV-fans zijn voor zover bekend zeldzaam.
Deze identiteiten zijn licht. Het zijn hobby’s, activiteiten, producten en biologie die deze identiteiten vormgeven. Daarnaast bestaan er nog hedendaagse identiteiten zoals hipster, millennial en nerd. Dat zijn jongerenidentiteiten van voorbijgaande aard. Zoals hippies, alto’s en gabbers zijn gekomen en gegaan.
Dat mensen zich zo’n lichte identiteit als wijnliefhebber of hipster aanmeten is niet onprettig. Deze identiteiten zijn op individueel niveau niet bedreigend voor anderen. Maar zo’n lichte identiteit aannemen is ook arrogant. Het draagt in zich dat het culturele fundament van die lichte identiteit superieur is. Het fundament is immers zo vanzelfsprekend dat die niet meer hoeft te worden benoemd of gekend. Terwijl dat culturele fundament wel degelijk bestaat. Hipsters staan op een westers fundament waarvan het christelijke zelfontplooiing een van de pilaren is.
Historische pijlers van het Westen
Een groep Nederlanders op bezoek in Israël raakte eens in verwarring toen een rabbijn ze confronteerde met hun culturele fundament. Hij vroeg naar het geloof van de Nederlanders. Viervijfde meldde ongelovig te zijn. Waarop de rabbijn vroeg: ‘Bent u een katholieke, protestantse of joodse ongelovige?’ Na aanvankelijk onbegrip begon het te dagen.
De westerse cultuur en daarmee de identiteit van westerlingen heeft een aantal historische pijlers. Griekse filosofie, Romeinse recht en de westelijke christelijke normen en waarden. Dat een mens een individu is, is een christelijke uitvinding. In het Spanje noemde men zelfs ooit slechts christenen ‘mensen’. Alleen zij waren als kinderen van één God voor wie iedereen gelijk is een individueel denkend mens geworden. De rest was niet meer dan een ondergeschikt lid van een clan geleid door een pater familias.
Deze historische pijlers van het westen bepalen tot op de dag van vandaag wat wij als normaal beschouwen en wie wij zijn. Vanuit de islamitische wereld(en), China, India en door de rabbijn wordt Europa gezien als een christelijk werelddeel. Ook al denken velen in Europa dat zij niet-christenen zijn, in de ogen van anderen zijn zij dat wel. Zij herkennen dat zo goed omdat het westen zo anders is dan de cultuur die hen vormt.
Waarom is het zo belangrijk om ons te realiseren dat onder onze prettige, lichte identiteiten zoals Mercedesliefhebber een cultureel fundament ligt en anderen ons beschouwen als christenen?
Omdat het misverstanden en inschattingsfouten kan voorkomen. Zowel binnenlands als buitenlands.
Kastensysteem
De politieke meerderheidsopvatting in west-Europa is bijvoorbeeld dat de islam hoort bij Europa en een islamiet door integratiecursussen met behoud van eigen identiteit Europeaan kan worden. Nu blijkt keer op keer dat integratiecursussen niet werken. Waarna onder meer in Nederland opeenvolgende regeringen de cursussen vernieuwen en vinden dat het beter moet. Een deel van de islamieten in het westen assimileert. Soms behouden ze de rituelen, maar het concept islam gaat overboord. Een ander deel wordt juist steeds orthodoxer en verwerpt westerse waarden.
Dit gedeeltelijke integratiefalen is een logisch gevolg van het onbegrip bij vele politici die zich niet kunnen voorstellen dat iemands identiteit wordt gevormd door een 1.400 jaar oude cultuur. Simpelweg omdat zijzelf de fundamenten van de eigen cultuur niet meer kennen of zich daar niet meer diepgaand mee identificeren. In heel korte tijd zijn politieke voormannen die zich als katholiek of gereformeerd afficheerden, verworden tot Mercedesliefhebbers. Dat is misschien niet onprettig tot er een confrontatie ontstaat met nieuwkomers die daar een serieuze cultuur tegenover zetten.
Vergelijk het met het Indische kastensysteem. Het is onmogelijk om iemand die zich diepgaand identificeert met een bepaald niveau (kaste) met behoud van eigen identiteit in te passen in een cultuur waarin iedereen voor de wet gelijk is. Net zo voor Chinezen alhier. Veel Chinezen in het westen integreren nauwelijks en leven in parallelle samenlevingen. Hun 5.000 jaar oude cultuur laat zich niet zomaar uitwissen.
In China zelf groeit het katholicisme en het protestantisme en dat ziet de Communistische Partij als een logisch gevaar. Zij begrijpen heel goed wat de christelijke cultuur betekent. Als Chinezen gaan denken dat ze individuen zijn en de bijbehorende (mensen-)rechten opeisen komt het eenpartijsysteem in gevaar. Nu nog zijn de Chinezen niets anders dan subjecten van de staat. Zuid-Korea werd democratisch nadat het christelijk werd.
Voorgelezen uit de Bijbel
Moeten we dan allemaal massaal naar de kerk? Dat moet iedereen zelf maar weten. Maar ons bewust zijn van de fundamenten van onze unieke westerse cultuur kan geen kwaad.
De beroemde NRC Handelsblad-columnist J.L. Heldring (1917-2013) groeide op in een niet-christelijk, liberaal gezin. Zijn vader Ernst Heldring stond erop dat elke dag aan tafel uit de bijbel werd voorgelezen, zo vertelde hij Elsevier.
J.L. Heldring noemde zich calvinist. Maar gelovig was hij allerminst. Net als de Vlaamse nationalisten begreep Heldring mede dankzij zijn opvoeding maar al te goed ‘het verschil met anderen’, zoals de titel van één van zijn essaybundels luidt.
Dat begrip zou vele misverstanden kunnen voorkomen.