De lijsttrekkers van de politieke partijen sluiten vandaag een lange campagne af, die al begon tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen in september. Misschien trapte Mark Rutte de campagne bij Zomergasten al af.
Elsevier kijkt terug op deze campagne, en zet de hoogtepunten op een rij:
- Turkijerel
Het belangrijkste hoogtepunt had plaats in het laatste weekeinde voor de verkiezingsdag: de escalatie van de diplomatiek rel met het Turkije van Recep Tayyip Erdoğan. Doordat het kabinet in de campagnemodus stond, handelde het vastberaden en hard op de provocaties van Ankara. Vastberadenheid die in de huiskamers goed landde en Rutte’s uitdager Geert Wilders (PVV) zijn belangrijkste wapen uit handen sloeg: Wilders kon de VVD-lijsttrekker, die weer even premier was, geen slappe hap verwijten.
Elseviers liveblog: volg de laatste ontwikkelingen op 15 maart
- Televisiecampagne
De campagne leek bij aanvang op Facebook te worden beslecht, maar zo eenvoudig is het niet. De fans van GroenLinks-leider Jesse Klaver kijken dan misschien geen tv meer en Facebook is belangrijk, maar een miljoenenpubliek zit nog altijd aan de buis gekluisterd. Waren ze ’s avonds niet te gast aan tafel bij Jinek, dan konden politici er toch met een fragment in de show komen door flyerend de straat op te gaan of de lucht in zoals Thierry Baudet. Tot in de nacht voor verkiezingsdag bevolkten de leiders drie weken lang het scherm. Niet te onderschatten waren de tv-debatten die door een miljoenenpubliek werden bekeken.
- Inhoud
De campagne had een zelden vertoonde inhoud. Tv-shows confronteerden de lijsttrekkers met burgers die zich beklaagden over beleid en standpunten. Alexander Pechtold (D66) bevond zich bij Nieuwsuur tegenover een 57-jarige man die dood wilde en zich afvroeg waarom Pechtold een grens van 75 jaar wil in de wet voltooid leven. Rutte trof door de gaswinning gedupeerde Groningers tegenover zich. In het Debat van het Zuiden kregen politici van een kiezer te horen dat ze naïef waren om te denken dat de wietwet de ondermijnende criminaliteit oplost. Gedrukte media veroorzaakten een lawine aan informatie.
- Meet-ups
GroenLinks-leider Jesse Klaver wist in poptempels duizenden jongelui te trekken en voegde zo een nieuw element aan de vaderlandse campagnes toe. Traditionele GroenLinksers die ongetwijfeld aan de show moesten wennen, konden zich verheugen over zo veel passie voor een gedroomde groene politiek die de automobilist uit de spits verdrijft, grondstoffen duurder maakt en arbeid goedkoper. Met rappers als Massi en de bevlogenheid van Klaver hadden de meet-ups iets weg van een kerkdienst. Man achter de schermen was campagneleider Wijnand Duyvendak, de voormalige activist die vaak in verband wordt gebracht met RaRa en in 2008 de Tweede Kamer verliet, omdat bekend werd dat hij in 1985 betrokken was geweest bij een inbraak in het ministerie van Economische Zaken.
- Wegblijvers
De campagne 2017 gaat ook de geschiedenis in als die van de lijsttrekkers die debatten meden. Geert Wilders (PVV) zette de toon door alleen in de laatste week te willen optreden. Eerst met Rutte en later in het slotdebat. Rutte meed het RTL-debat in De Rode Hoed. Tunahan Kuzu (DENK) zegde het doorgaans belangrijk geachte slotdebat op het laatste moment af, vermoedelijk om vragen over de Turkijerel te vermijden.
- Asscher
Dat de PvdA goudhaantje in de debatteerkunst Diederik Samsom inruilde voor Lodewijk Asscher is een historische blunder te noemen. Wat de PvdA-leden die de voorkeur aan Asscher gaven ook hebben gedacht, ze kwamen van een koude kermis thuis. Asscher bakte er niets van en wist pas in het slotdebat tegenover Wilders los te komen. Dat de partij in de afgelopen periode had gezorgd voor het kabinet dat het meest heeft genivelleerd sinds Den Uyl (1973-1977) wisten de PvdA-campaigners aardig geheim te houden.
- Dieptepunt
Dat een politicus in Nederland in kogelvrij vest campagne moet voeren – zelfs bij het slotdebat in de hal van de Tweede Kamer en op de Erasmus Universiteit – is een dieptepunt in onze beschaving. Het voegt nog een triest hoofdstuk toe aan het feit dat diezelfde politicus, PVV-leider Geert Wilders, nu al twaalf jaar moet worden beveiligd.
Een lange campagne, spannende verkiezingen: interview met alle lijsttrekkers
- Bumor
De Volkskrant muntte de term bumor voor de humor van Sybrand Buma. De CDA’er kwam uit zijn schulp en symboliseerde de goede sfeer die de verkiezingscampagne ook typeerde. Er viel ook nog wat te lachen in mopperend Nederland.
- Splinters
Nieuwkomers op het toneel voegden kleur toe aan de wittemannenparade die een verkiezingscampagne nog altijd is. De heren van DENK manifesteerden zich met fakeaccounts en negativisme, maar brachten de politiek tot leven in eigen kring. Meer dan ooit waren migranten betrokken bij de campagne. Sylvana Simons liet weten ook met Artikel1 door te gaan als ze geen zetel verwerft. Beide groeperingen lijken een teken van emancipatie langs de eigen zuil, zoals in het verleden de confessionelen.
- Diana
Incidenten bepalen soms het lot van lijsttrekkers en tv-presentatoren. BNR-presentator Diana Matroos werd door haar felle ondervraging tijdens het Carrédebat de Mariëlle Tweebeeke van 2017: Tweebeeke brak door nadat toenmalig CDA-lijsttrekker Jan Peter Balkenende haar ‘u kijkt zo lief’ toevoegde. De tot dan toe tamelijk onbekende Matroos vestigde in een keer haar naam.