Met een beetje hulp uit Ankara wordt de VVD, de grootste partij, als grote winnaar van de verkiezingen gezien, schrijft columnist Gerry van der List. De PvdA werd veel harder afgerekend op het kabinetsbeleid. Hoog tijd dat verantwoordelijke kopstukken een nieuwe baan zoeken.
Het was een beetje raar verkiezingsfeestje van de VVD in het World Trade Center in Den Haag. Op 21 mei 1986 leed de partij een enorme nederlaag van negen zetels; kort daarna moest voorman Ed Nijpels het veld ruimen. Op 15 maart 2017 verloren de liberalen acht zetels, maar nu werd de leider luid toegejuicht. De VVD bleef namelijk (ruimschoots) de grootste partij en de gevierde Mark Rutte kan vermoedelijk aanblijven als minister-president.
PVV in politiek isolement
Op het laatste moment had de premier een onverwachte meevaller. De wens van Turkse gezagsdragers om in Nederland migranten met een Turkse achtergrond toe te spreken, bood hem een kans – zijns ondanks – een keer ferm op te treden. Hij snoerde de bezoekers op onliberale wijze de mond en liet ze zelfs deporteren. De rel heeft allerlei negatieve politieke, sociale en economische consequenties en kent alleen verliezers. Behalve dan Rutte, die zich kon profileren als stoere nationalist.
Nu mag hij het voortouw nemen in de kabinetsformatie. Hij zal geen zaken doen met de PVV. De partij van – de internationaal erg in de belangstelling staande – Geert Wilders trok niet alleen minder stemmen dan voorspeld, maar heeft met extreme standpunten haar kansen op de uitoefening van regeringsmacht geminimaliseerd. Dat is jammer voor al die PVV-kiezers die zich door een radicale strategie in een blijvend politiek isolement zien gemanoeuvreerd. De verliezer VVD wordt nu de politieke winnaar en een winnaar als de PVV een politieke verliezer.
De meest voor de hand liggende coalitiepartners voor de VVD zijn CDA en D66, middenpartijen die allebei winst hebben geboekt. De cruciale vraag is hoe Rutte aan een parlementaire meerderheid komt. De grote winnaar van de verkiezingen, GroenLinks, zou kunnen aanschuiven, maar de programmatische verschillen zijn fors en door het sluiten van compromissen, zal Jesse Klaver snel zijn glans verliezen. Sowieso blijkt regeren een riskante aangelegenheid. De mokkende kiezer heeft steeds meer de neiging bij verkiezingen af te rekenen met bestuurders. Ook als deze het, zoals in het geval van het kabinet-Rutte/Asscher, toch niet echt heel belabberd hebben gedaan.
Verlies van 29 zetels: achter de historische nederlaag van
Asschers PvdA
SP profiteerde niet van falende PvdA
De verkiezingsuitslag heeft vermoedelijk persoonlijke consequenties. Emile Roemer schijnt af en toe te pieken, maar doet dit nooit op beslissende momenten. Na jarenlang gemakkelijk ach en wee roepen in de oppositiebanken, zag de SP-voorman zijn aanhang slinken. Gelukkig heeft de partij talentvolle vrouwen als Renske Leijten en Sadet Karabulut in de gelederen. Deze Kamerleden mogen in staat worden geacht het stokje van de even sympathieke als stuntelige Roemer over te nemen en kunnen er wellicht voor zorgen dat de verkiezingsdebatten de volgende keer een minder masculien karakter hebben.
De electorale neergang zal bij de SP des te harder aankomen, omdat niet werd geprofiteerd van de ineenstorting van concurrent PvdA. De wisseling van de wacht sorteerde bij de sociaal-democraten geen gunstig effect. Nadat vicepremier Lodewijk Asscher een dolk had geplant in de rug van de realistische idealist die hem naar Den Haag had gehaald, Diederik Samsom, bleek hij allesbehalve de gedroomde lijsttrekker.
Troostprijs voor de PvdA?
Het wordt hoog tijd dat de man achter de lijsttrekkersverkiezing bij de PvdA na het overzien van de puinhopen een andere functie zoekt. Partijvoorzitter Hans Spekman faalde in zijn streven het aantal leden drastisch omhoog te brengen, slaagde er niet in de sociaal-democratische intelligentsia te mobiliseren en droeg bij aan de ondergang van de PvdA’er die als fractievoorzitter met overtuiging de lastige compromissen met de VVD verdedigde. Het zou onbegrijpelijk zijn als Spekman, terwijl Diederik Samsom werkloos thuis zit, nu gewoon aanblijft.
Wellicht is er nog wel een troostprijs voor de arme PvdA na haar ongekende verlies van 29 zetels. Als de Tweede Kamer binnenkort in nieuwe samenstelling bijeenkomt, moet een nieuwe voorzitter worden gekozen. In het verleden eiste de grootste partij deze functie vaak vanzelf op, maar daarin is verandering gekomen. Het zou kunnen zijn dat een meerderheid ervoor kiest Khadija Arib te laten zitten. Terecht. De nummer 2 op de lijst van de PvdA is nog altijd niet het toonbeeld van zelfverzekerdheid en eloquentie, maar heeft de taken van de roemloos afgevoerde VVD’er Anouchka van Miltenburg op een bekwame wijze overgenomen.
Voorlopig speelt Arib in elk geval een belangrijke rol bij de formatie. Het staatshoofd staat tegenwoordig buitenspel, de Kamer neemt zelf het heft in handen. Zo zie je maar: politieke vooruitgang bestaat echt in Nederland.