De gewelddadige dood van Pim Fortuyn vijftien jaar geleden schokte Nederland. Het uitzonderlijke verhaal van de LPF-leider eindigde op het Hilversumse Mediapark. Afshin Ellian bracht zaterdag tijdens de herdenking in Rotterdam een hommage aan Fortuyn. Dit is zijn toespraak.
Op 6 mei 2002 rond 18.00 uur werd Pim Fortuyn vermoord door een links-extremistische activist. In Rotterdam gingen duizenden mensen hun laatste eer betuigen aan de dappere zoon van Nederland. Nederland rouwde om een man die zei:
‘Geweld is laf, zeker indien er geen visitekaartje aan hangt, en onze beschaving onwaardig. Het woord als wapen, daarmee moeten we het in de moderniteit doen en op termijn zal dat een respectvol, liefdevol en buitengewoon effectief wapen blijken te zijn!’
Beschaafd en redelijk
Voorafgaand aan de moord was er in de media en de politiek een vloedgolf van weerstand ontstaan tegen Fortuyn. De strijd om de moderniteit was in alle hevigheid losgebarsten. Zodoende probeerde een stoet van columnisten en academici het woord moderniteit te relativeren. Hetzelfde gebeurde met het begrip Verlichting. Ze deden dat in naam van de ander, de niet-moderne, de niet-verlichte.
Bestel deze speciale uitgave van ElsevierIn Ter Herinnering – Pim Fortuyn 1948-2002 brengt de redactie van Elsevier in ruim 100 pagina’s het turbulente leven van Pim Fortuyn in beeld. Koop de Ter Herinnering hier >
Ze hebben nooit nagedacht over de consequentie van het relativeren of zelfs het laten verdwijnen van begrippen als moderniteit en verlichting. Als deze begrippen geen anker voor onze cultuur zouden zijn, dan rijst de vraag welke andere begrippen hun plaats zouden moeten innemen. Het blinde nationalisme? Het protectionisme?
Fortuyns analyse van problemen en zijn voorstellen waren beschaafd en redelijk. Hij wordt nu zelfs door zijn voormalige tegenstanders gemist. Hij zag drie grote vraagstukken: de immigratie, de verbrokkeling van de publieke sector en de islam. Al deze vraagstukken worden wel eens met het woord identiteit aangeduid. Daarom legde Fortuyn de metagrondslagen voor het begrip identiteit: de moderniteit en de Verlichting. Die liggen aan de basis van onze moderne cultuur, van de rechtsorde en de politiek. En hoe dacht hij over de Europese Unie (EU)?
EU heeft een donkere kant
Fortuyn vond dat de EU geen federale staat kon zijn. De EU is volgens Pim een fenomenaal experiment dat veel heeft bijgedragen aan de vrede, de welvaart en de ontwikkeling in Europa. Tegelijkertijd heeft de EU een donkere kant: het streven naar een federale staat, iets dat indruist tegen de wensen van de EU-volkeren. De EU moest zich vooral bezighouden met zaken die voor alle leden profijtelijk zijn. Daarom moesten de Europese landbouwsubsidies worden afgeschaft. Ook diende de Nederlandse bevolking zich in een referendum te kunnen uitspreken over nieuwe toetreders.
Vijftien jaar na de dood van Pim Fortuyn kijkt Eduard Bomhoff (72), oud-minister van Volksgezondheid voor de LPF, nog één keer terug. ‘Na de moord voelde ik een zekere betrokkenheid.’
Ten slotte vond Fortuyn dat het Europese parlement moest worden afgeschaft, In plaats daarvan moest er een ‘Europese senaat, samengesteld uit de parlementariërs van de lidstaten’ komen. Het is verbijsterend om te zien hoe deze analyse van Fortuyn uit 2002 nog steeds actueel en relevant is.
Er dreigt een burgeroorlog
Over de islam had hij een uitgesproken opvatting: ‘Vanuit Nederlands/Europees perspectief gezien is veel van wat de islam en zijn cultuur uitdraagt verwerpelijk dan wel achterlijk. De islam heeft het voor het zeggen in zijn deel van de wereld, de moderniteit in Europa.’ In deze benadering nam en neemt de moderniteit een prominente plaats in: ‘De moderniteit handhaaft een scheiding van kerk en staat en aanvaardt gelijkwaardigheid van seksen en van seksuele geaardheid.’ De consequentie hiervan is ook helder: ‘Wie van ver en bovenal van anders komt heeft zich aan te passen’.
De gevolgen van de botsing tussen de moderniteit en de islam wordt op een markante, ja bijna profetische wijze voorspeld: ‘Overal in de islamitische wereld probeert de moderniteit haar zegetocht voort te zetten, zoals de islam dat probeert in ons cultuurgebied. Dit is nu de grootste bedreiging van de vrede tussen landen en in landen zelf. Dan dreigt een burgeroorlog.’
In een belangrijk deel van de islamitische wereld woeden burgeroorlogen over de relatie tussen staat, recht, samenleving, moraal en de islam. De burgeroorlog, de mogelijkheid daarvan, was in Fortuyns visie niet alleen voorbehouden aan de islamitische wereld. Hij voorzag die mogelijkheid ook in Europa.
Karaktermoord op Fortuyn
Voordat Volkert van der Graaf zijn aanslag pleegde, werd op Fortuyn karaktermoord gepleegd. Het is verbijsterend om te weten dat Fortuyn, deze genuanceerde en oplossingsgerichte intellectueel en politicus, destijds werd genazificeerd. Telkens wenste Fortuyn om juist niet vergeleken te worden met extreemrechtse figuren, bewegingen en partijen in Europa. Hij wilde geen enkel contact met deze groepen. Zijn moderniteit bestond immers ook uit de mensenrechten die niet worden gerespecteerd door extreemrechts.
Fortuyn streefde naar de politieke macht, niet om de macht zelf, maar ook niet vanwege de eerbiedwaardige zetel van de eeuwige oppositie. Hij wilde een regering vormen en daarvoor had hij in het CDA van Jan Peter Balkenende al een bondgenoot gevonden. Fortuyn was een constructieve politicus die daadwerkelijk wilde regeren binnen de grenzen van het recht en de Nederlandse traditie. Ja, hij was een verlichte conservatief.
Zonder vrees voor tirannie
Fortuyn werd vermoord vanwege zijn mening. Het woord moet vrij zijn, de gedachte moet vrij zijn, het debat moet vrij zijn om zonder vrees voor tirannie en terreur in de openbaarheid te treden. Geweld, of daarmee dreigen, is de harde grens van de vrijheid. Fortuyn zei:
‘Een reden temeer om ons nu niet te laten kisten door angst en de discussie, de ideologische strijd, met de islam aan te gaan. Uiteraard binnen de grenzen van de wet die voor ons allen zonder aanzien des persoon gelden. Dus: handen thuis, spreken met twee woorden om over bekladding van moskeeën en brandstichting in islamitische eigendommen maar niet te spreken.’
Fortuyn respecteerde de persvrijheid, verscheen in alle media. Overal in het land voerde hij debatten met zijn opponenten. Juist nu, meer dan ooit, verdient de persvrijheid te worden gerespecteerd en geëerbiedigd. De persvrijheid is een principiële waarborg voor een vrije samenleving. De vrijheid van meningsuiting en een geweldloos debat zonder vrees horen bij elkaar.
De ochtend nadert, de doodskist wacht
Terug naar mei 2002, naar de emoties van toen. In de nacht voor zijn begrafenis en afscheid in Rotterdam werkte ik aan een essay voor de zaterdagbijlage van dagblad Trouw. Ik schreef deze woorden bij de afsluiting van mijn essay, terwijl de ochtend naderde:
‘Het leven: een leegte heerst over Nederland. Weemoed en melancholie hebben zich meester gemaakt van een volk dat om zijn zorgeloosheid en vrolijkheid beroemd is. Politiek handelen en taal zijn diep verbonden met elkaar. 4 mei herdenken we de Joden, 5 mei vieren we de Vrijheid, 6 mei herdenken we de gevallen dapperheid van Vrijheid van meningsuiting. De ochtend nadert, een doodskist wacht, Nederland is al wakker.‘