Zelden trad een zo ideologisch geschoolde minister-president aan als in 2002. Jan Peter Balkenende was hoogleraar christelijk-sociaal denken en had als medewerker van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA veertien jaar lang het ene na het andere rapport met christen-democratische visies geschreven. Maar van een scherp ideëel profiel van zijn kabinetten kan moeilijk worden gesproken, schrijft Gerry van der List.
Lees meer over de koerswijziging van het CDA: CDA wil rem op ‘ongebreidelde migratie’
Zijn eerste regeringsploeg moest al snel het veld ruimen door geruzie met en in de LPF. Het tweede kabinet-Balkenende droeg vooral een liberaal stempel door de inbreng van de VVD, met forse bezuinigingen en meer marktwerking in de zorg. Daarna probeerde het CDA het met de PvdA, maar die samenwerking verliep uiterst stroef. Balkenende zal niet de geschiedenis ingaan als een daadkrachtige, visionaire staatsman.
Het CDA doet een appèl op de burgers
Een probleem van Balkenende was dat zijn ideaal van de verantwoordelijke samenleving moeilijk valt te verkopen en realiseren. Het klinkt wel mooi. Socialisten staren zich blind op de overheid en liberalen zijn gepreoccupeerd met de markt, maar wij, zeggen christen-democraten, richten ons vooral op het maatschappelijk middenveld. Daar komen mensen tot ontplooiing en zetten ze zich in voor hun naasten. Daar tonen zij zich hun broeders hoeder, zoals dat met een fraaie bijbelse uitdrukking heet. Het CDA doet, zoals de naam van de partij al aangeeft, een appèl op de burgers.
Lees het vorige opiniestuk van Gerry van der List over de gebedsoproep van De Blauwe Moskee nog eens terug: Het unheimisch geluid van de gebedsoproep
Af en toe wordt wel de terminologie opgefrist. In een vorige week gepubliceerd discussiestuk heet de verantwoordelijke samenleving de ‘zij-aan-zij-maatschappij’. Dat is een samenleving die zich kenmerkt door gemeenschapszin, betrokkenheid en verbinding, met burgers die samen bouwen aan hun gemeenschappelijk huis. Een prachtig ideaal. Wie zou zo’n samenleving niet willen?
Maar het lastige is dat de politiek maar een erg beperkte rol kan spelen bij de gewenste cultuuromslag. Verbinding kun je moeilijk van bovenaf opleggen. Wat het CDA doet, is pleiten voor subsidies voor allerlei organisaties. Het resultaat is, zoals de wetenschapper Jan Peter Balkenende al in zijn proefschrift liet zien, een sterk verstatelijkt maatschappelijk middenveld. Met spontane solidariteit heeft dat weinig te maken.
Lastig is verder dat belangengroeperingen zich niet laten afschepen met een stichtelijk verhaal over eigen verantwoordelijkheid. Zij willen niet horen dat mensen meer voor elkaar dienen te zorgen, maar eisen maatregelen en geld van de overheid. Zij staan vooral zij aan zij als zij op het Malieveld demonstreren voor hun eigen belangen. Dit (groeps)egoïsme valt wellicht te betreuren, maar een politieke partij moet er wel rekening mee houden. Zo sloegen de boeren al alarm toen zij merkten dat in het rapport Zij aan zij in warmere bewoordingen over energietransities en dierenwelzijn werd gesproken dan over Nederlands kracht als voedselexporteur.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Het is tobben geblazen in socialistische kringen
Uiteraard wilden journalisten weten op wiens lijf het discussiestuk is geschreven. Uiteraard kregen zij geen antwoord. Maar de keuze voor een nieuwe lijsttrekker wordt wel cruciaal. Het zijn de uitstraling, capaciteiten en boodschap van de partijleider die de doorslag geven bij verkiezingen, niet de inhoud van beginsel- of verkiezingsprogramma’s. De SP bijvoorbeeld heeft de laatste jaren geen ideologische of organisatorische metamorfose ondergaan. Maar sinds het vertrek van de goedgebekte volksmenner Jan Marijnissen is het wel tobben geblazen in socialistische kringen.
De persoon van de lijsttrekker telt electoraal zwaarder dan een ideologisch programma
Mona Keijzer acht zichzelf goed in staat het CDA te leiden, maar de staatssecretaris lijkt zo ongeveer de enige die dat vindt. De strijd zal vermoedelijk gaan tussen twee ministers. Het is duidelijk dat de visie in Zij aan zij alleen al qua toonzetting beter past bij Hugo de Jonge dan bij Wopke Hoekstra. Met al die kritische passages over ‘neoliberale’ opvattingen en marktwerking nemen de auteurs duidelijk afstand van het geestelijk erfgoed van de bedachtzame conservatief Sybrand Buma.
De CDA-leden mogen beslissen of zij deze koersverlegging naar links electoraal verstandig vinden. Wellicht beseffen ze dat ze zij aan zij met de ondernemende minister van Financiën Hoekstra bij verkiezingen vast meer kiezers weglokken bij de kwakkelende VVD.