Ongeremd dringen Kamerfracties aan op ‘openheid’ in de kabinetsformatie. Uit stukken blijkt dat Mark Rutte (VVD) de positie van Pieter Omtzigt (CDA) ter discussie stelde, maar in plaats van hem weg te promoveren, wilde hij hem minister maken. Poreuze fietsband of thriller? Door de explosieve onthulling is de spanning om te snijden in aanloop naar het debat in de Tweede Kamer, ziet Eric Vrijsen.
Bekijk hier live het debat (tekst gaat verder onder de video):
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Vijf uur lang was de Tweede Kamer woensdagmiddag in gevecht met zichzelf. Alle stukken moesten openbaar worden, ook al zou dat de kabinetsvorming ernstig vertragen en bemoeilijken. ‘Als het die consequenties heeft, dan moet dat maar,’ zei Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren. Lilian Marijnissen (SP) had het over ‘de schoffering van de democratie’. Geert Wilders (PVV) had de toon gezet door het debat over de mislukte kabinetsverkenners aan te vragen en meteen ook maar ‘alle stukken, alle appjes, alle mailtjes, alle sms’jes’ te eisen.
Lees van Geerten Waling: Het stinkende zaakje van de formatieverkenningDe verkenners Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) zaten er gelaten bij. Alsof ze de storm wilden laten uitrazen. Ze waren door de Kamer benoemd als eerste ‘verkenners’ in de kabinetsformatie. Per abuis lekte een stuk uit met een paar pijnlijke opmerkingen, waaronder ‘positie Omtzigt, functie elders’. Daarop gaven ze hun opdracht terug, maar bleven goedmoedig bereid nog een keer uitleg te komen geven.
Marijnissen sprak met enig dedain over ‘de dames’ Jorritsma en Ollongren. ‘Of moet ik jonkvrouwe Ollongren zeggen?’ had Wilders toen al gefoeterd.
Vak K
Jorritsma en Ollongren zaten in vak K als bewindslieden die op het matje zijn geroepen. De woede in de Kamer werd steeds groter. De fractieleiders deden haasje over. Maar op wie richtte hun woede zich? Niet op de gesjeesde verkenners, want die waren hooguit tussenpersonen in de proloog van de formatie. Het werd een urenlang spel tussen fractieleiders. Met telkens schorsingen van de vergadering.
Lees ook het Verhaal van de Dag van gisteren terug: Nieuwe Tweede Kamer debuteert met debat over notitie Ollongren en vastgelopen formatie
Alleen Mark Rutte (VVD) zat in een verdedigende rol. Hij boog mee met de wens van de anderen, maar probeerde ze ook tot bedaren te brengen. Tevergeefs. Rond vijf uur lagen er schema’s op tafel waarin de posities van alle partijen werden samengevat.
Pikant: GroenLinks wil zo ongeveer alle verkiezingsbeloftes inleveren om te mogen meedoen. Er bestaat bij andere partijen kennelijk zorg over een scheuring van het CDA. Maar tegelijkertijd willen VVD en D66 datzelfde CDA zo graag in een nieuwe regering hebben, dat ze partijleider Wopke Hoekstra paaien door hem de vierde of vijfde regeringspartner te laten aanwijzen. En nog was het niet transparant genoeg. Om zeven uur werd besloten het debat een dag uit te stellen, want echt alles moet op tafel.
Baudet volgt Judas Alliantie
Wie had nou ‘positie Omtzigt, functie elders’ gezegd? Joost Eerdmans (JA21) had de kwestie even op zijn Rotterdams willen oplossen: ‘Als de ex-verkenners nou even gewoon zeggen van wie die Omtzigt-opmerking kwam, dan hebben we dat helder.’ Opvallend hoe snel Thierry Baudet (FVD) zich daarbij aansloot. Inderdaad, dat voorstel had hij ook willen doen. De door Baudet gehate ‘Judas Alliantie’ was opeens ‘een medestander’.
Kamervoorzitter Khadija Arib wilde er niks van weten. Het debat over het giftige ‘functie elders’ kon pas worden gevoerd als de fracties het erover eens waren dat de vereiste stukken op tafel lagen. Dit was Den Haag, niet Rotterdam.
Wespennest
In de wandelgangen spraken nieuwelingen hun bevreemding uit over de gang van zaken. En inderdaad, je zult maar net voor het eerst zijn beëdigd als Kamerlid en meteen in zo’n wespennest verstrikt raken. Toch was dat het probleem niet. De moeilijkheid zat veel meer bij de oudgedienden die de klassieke regels van de Haagse politiek niet meer willen hanteren.
Rutte moet geen baas van kabinetsformatie willen spelen, schrijft Eric Vrijsen
In een land van minderheden moeten de partij-elites met elkaar onderhandelen, anders valt de samenleving uit elkaar. De maatschappelijk-religieuze verdeeldheid van de vorige eeuw werd gepacificeerd. Gelukkig, anders hadden we Noord-Ierse toestanden gekregen. Vertrouwelijkheid en evenredigheid behoren tot de oude spelregels. Maar opeens lijken ze te hebben afgedaan. Alles moet transparant zijn. Al het andere is ‘Rutte-doctrine’ en dus verwerpelijk.
Rutte wilde redden
Het was even wennen om Rutte te zien opereren als Kamerlid en VVD-fractieleider. Hij deed een poging te redden wat er te redden viel. Het verslag van zijn gesprek met de verkenners mocht openbaar worden. Ook de eventuele opmerkingen van collega’s over Omtzigt moesten worden bekendgemaakt. Maar alsjeblieft, laat dan de andere gespreksverslagen geheim blijven.
Donderdagmorgen werd alles publiek. Een nooit eerder vertoond inkijkje in de Haagse achterkamers. Zoals het hoort in een thriller blijkt de butler toch de dader. In het gespreksverslag met Rutte staat: ‘Als Wopke meer stemmen heeft dan Omtzigt, gaat dat helpen. Je moet wat met Omtzigt: minister maken.’
Maar het is dus niet zo dat Rutte (of iemand anders) Omtzigt van het Binnenhof wilde verbannen omdat hij te lastig was. Hooguit wilde hij hem inkapselen en onder beleidsdossiers begraven. Een beproefde politieke tactiek om kritische politici de mond te snoeren.
De thriller is voorlopig uit. Maar gratis is het niet.
Want zonder beslotenheid kan er niet meer worden geformeerd. De openheid die nu van de verkenners werd geëist, zal immers in de toekomst ook gelden van kabinetsinformateurs en -formateurs. Dan gaat iedereen met meel in de mond praten en valt er niet meer te formeren.
Naar een heftige climax
Donderdag gaat het debat verder. Misschien loopt alles met een sisser af. De ‘functie elders’-kwestie loopt leeg als een poreuze fietsband. Maar de politieke thriller leek woensdagavond laat toe te groeien naar een heftige climax.
Kan iemand uitleggen of het werkelijk van zo veel maatschappelijk belang is wie de heldhaftige Omtzigt wilde wegpromoveren, dat de vorming van een nieuwe regering ervoor moet wijken?
Dat leek woensdagavond voor de meeste fractieleiders niet van belang. Ze wilden afrekenen met een nog onbekende dader uit eigen kring. En ze wilden nu al het kabinet-Rutte IV beschadigen. Den Haag wordt bevolkt door een nieuw soort junkies, ze lijden aan de onderstesteenverslaving.