Waar zijn de spraakmakende PvdA-intellectuelen gebleven? De Wiardi Beckman Stichting is in slaap gesukkeld en alleen Ronald Plasterk houdt het vaandel nog hoog, schrijft Roelof Bouwman.
Voormalig PvdA-leider Joop den Uyl (1919-1987) had tal van merkwaardige gewoonten. Wanneer hem bijvoorbeeld een moeilijke vraag werd gesteld, nam hij dikwijls een korte stilte in acht, richtte zijn ogen peinzend op het plafond en begon dan zijn meestal erg uitvoerige antwoord met de frase ‘Twee dingen goed begrijpen…’ Vooral cabaretier Wim Kan kon dat meesterlijk imiteren.
Hoe is het in 2021 gesteld met de partij van Den Uyl? Ook dat is een vraag waarop – helemaal in zijn geest – een tweeledig antwoord kan worden gegeven.
PvdA bezet buitengewoon belangrijke posten
Om te beginnen is het zo dat de PvdA een reeks buitengewoon belangrijke politieke en bestuurlijke posten bezet.
Zo was de vorige kabinetsinformateur (Herman Tjeenk Willink) lid van de PvdA, evenals de huidige (Mariëtte Hamer). Ook leveren de sociaaldemocraten burgemeesters in twee van de vier grote steden (Rotterdam en Utrecht) en commissarissen van de Koning in drie provincies (Utrecht, Drenthe en Flevoland).
Verder is niet alleen de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Kim Putters een PvdA’er – de ex-senator is vorig jaar door de Volkskrant uitgeroepen tot ‘invloedrijkste Nederlander’ – maar ook voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid Jeroen Dijsselbloem. De voormalige minister staat op nummer vier in de Volkskrant-lijst met invloedrijke landgenoten. En wat te denken van de voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (alweer Mariëtte Hamer) en Europees Commissaris Frans Timmermans, de belangrijkste Nederlander over de grens: óók van de PvdA.
Partij in intellectueel opzicht aan lager wal geraakt
Voor een oppositiepartij die met niet meer dan 5,7 procent van de stemmen al sinds 2017 behoort tot de kleine fracties in de Tweede Kamer, is dat een meer dan opmerkelijke opeenhoping van topfuncties. Iets vergelijkbaars bestaat nergens in Europa.
Een tweede facet van de PvdA dat onmiddellijk in het oog springt, is hoe de partij in intellectueel opzicht aan lager wal is geraakt.
Nog maar een jaar of vijftien geleden wist elke politiek geïnteresseerde krantenlezer de naam van de directeur van de Wiardi Beckman Stichting (WBS), het wetenschappelijk bureau van de PvdA. Dat was per definitie een intellectuele kanjer die een hoofdrol speelde in het politieke debat. Lang geleden, in de jaren vijftig, Joop den Uyl. Later onder anderen Wouter Gortzak, Joop van den Berg en Paul Kalma.
WBS: een kweekvijver zonder weerga
Socialisme & Democratie (S&D), het tijdschrift van de WBS, werd op parlementaire redacties altijd meteen uit de wikkel gehaald. Dikke kans immers dat er een opzienbarend politiek essay in stond – van Bart Tromp, of Bram Peper, of Paul Scheffer, of Arie van der Zwan, of Jos de Beus.
Ook hielden journalisten nauwgezet de nieuwe medewerkers van de WBS in de gaten. De jonge criminoloog Femke Halsema begon er in 1993 haar politieke loopbaan en in 2001 ook de uit Somalië afkomstige Ayaan Hirsi Ali. De WBS was een kweekvijver zonder weerga.
Intellectuele bloedarmoede gaat goed samen met baantjesjagerij
Die reputatie is vrijwel geheel verdampt. Bestaan er eigenlijk nog wel PvdA-intellectuelen? De enige sociaaldemocraat die zich zo mag noemen en die geregeld publicitair de aandacht trekt, is wetenschapper en oud-minister Ronald Plasterk. Zijn glasheldere en altijd zeer lezenswaardige beschouwingen staan elke vrijdag in… De Telegraaf. Plasterk zou het waarschijnlijk zelf ook niet hebben geloofd als het hem vijf jaar geleden was verteld.
Je zou er cynisch over kunnen doen, maar misschien is het wel een belangrijke politieke les. Kennelijk kan intellectuele bloedarmoede heel goed samengaan met onovertroffen baantjesjagerij. Der Wille zur Macht, maar dan zonder hersens: het blijkt in de praktijk een succesrecept van jewelste.
Hadden ze dat bij de PvdA maar eerder geweten.