Studenten die ‘cancel culture’ willen, hebben groot gelijk

Als je van hoger onderwijs een ‘marktproduct’ maakt, gaan studenten zich gedragen als klanten, schrijft Zihni Özdil, en de klant is koning.

Studenten die het ontslag eisen van docenten. Bijvoorbeeld als een jurist tijdens een hoorcollege een racistisch woord citeert dat vroeger werd gebruikt, ik benadruk: citeert.

Of als een docente vraagtekens zet bij de norm dat iemand die ‘biologisch als man is geboren’ toegang krijgt tot vrouwenfaciliteiten wanneer hij zich identificeert als vrouw.

Of het blokkeren van gastsprekers omdat die onwelgevallige uitspraken kunnen doen. Ook al was het eeuwenlang een traditie op universiteiten dat prikkelende sprekers van buiten – van comedians en atleten tot zakenlieden – kritisch door studenten werden bevraagd.

Salaris uit onze zakken

Het is geen toeval dat deze cancel culture in de afgelopen jaren toeneemt op Amerikaanse, Canadese en Britse universiteiten. De groep studenten die de lesbische en feministische hoogleraar Kathleen Stock wil laten ontslaan van de Universiteit van Sussex omdat zij vraagtekens zet bij de ‘Trans agenda’, legt zelf goed uit waarom: ‘Wij zullen niet toestaan dat onze gemeenschap wordt belasterd en geschaad door iemand wier salaris uit onze zakken komt.’

De almachtige god van de marktwerking

Zowel in de Verenigde Staten als in Canada en het Verenigd Koninkrijk zijn in de afgelopen jaren het collegegeld en de studentenschulden de pan uit gerezen. Want in die landen heeft de politiek op een gegeven moment besloten, in het kader van de almachtige god van de marktwerking, dat onderwijs een ‘product’ is en dat studenten ‘onderwijsconsumenten’ zijn.

Daarom gaan rectoren en universiteitsbesturen in die landen vaak mee in de cancel-eis van studenten. Immers, als je de reputatie krijgt dat je een onaangenaam product levert, zullen minder consumenten je product willen en zul je inkomsten mislopen.

In België is onderwijs geen ‘product’

Daarom ben ik het ook totaal oneens met de, vooral in rechtse kringen, morele verontwaardiging jegens studenten – pardon, onderwijsconsumenten – die anderen willen cancelen. Want waarom zou je grof geld betalen voor een product dat je helemaal niet wilt? Dat is niet hoe marktwerking werkt.

De rector van de KU Leuven durft, in tegenstelling tot rectoren in de Verenigde Staten, Canada en het Verenigd Koninkrijk wel uit te halen tegen cancel culture. Is hij dan zoveel moediger? Nee hoor. In België is onderwijs gewoon geen ‘product’. In België betalen studenten geen tot weinig collegegeld. In België krijgen studenten een beurs. Dus is een universiteit niet financieel afhankelijk van een klein groepje malle schreeuwers van achttien jaar dat een docent op het publieke schavot wil terechtstellen.

En hoe zit het in Nederland?

Toen ik ruim twintig jaar geleden begon met studeren, hadden we trimesters aan de universiteit. Drie blokken van drie maanden elk. Met zeeën van ruimte voor verdieping en debat. Ook hadden we een basisbeurs en was het collegegeld relatief betaalbaar.

Pittige discussies met andere studenten die er een andere politieke mening op nahielden, was de norm. De ideeën viel je keihard aan, maar de persoon liet je in waarde. Met docenten deed je hetzelfde. Zo heb ik eens op hoge toon een hoogleraar geschiedenis aan de tand gevoeld omdat hij weigerde te accepteren dat Indonesië in augustus 1945 onafhankelijk was geworden. We werden het niet eens, maar hij respecteerde mijn mening. En ik, en de studenten die aan mijn kant stonden, voelden geen enkele behoefte om deze hoogleraar, die een wetenschapper van formaat was, te cancelen.

Rijksbijdrage per student is gehalveerd

Maar sindsdien is ook het Nederlandse hoger onderwijs ‘hervormd’ volgens de eisen van de god van de marktwerking. De rijksbijdrage per student is gehalveerd sinds ik begon met studeren. Dat wil zeggen dat universiteiten van de staat per student de helft minder geld krijgen in vergelijking met twintig jaar geleden.

En studenten? Terwijl het collegegeld in 1999 nog 1.775 gulden bedroeg (ruim 1.200 euro naar de waarde van nu) is dat in 2021 meer dan 2.100 euro.

Studenten krijgen ook geen basisbeurs meer, maar worden dankzij het leenstelsel van GroenLinks gedwongen af te studeren met een last van tienduizenden euro’s schuld op hun schouders. Staar je niet blind op het ‘gemiddelde’ van 12.000 euro schuld dat door simpele geesten in columnistenland wordt rondgestrooid om te doen alsof het leenstelsel in Nederland niet zoveel voorstelt. Dit gemiddelde bedrag is berekend inclusief het kleine groepje studenten dat ouders heeft met genoeg geld waardoor zij niets hoeven te lenen. Een studieschuld van 40.000 euro of meer is allang geen uitzondering  meer.

Al met al kunnen we stellen dat anno 2021 het hoger onderwijs in Nederland ook ‘een product’ is geworden dat wordt gekocht door jonge ‘onderwijsconsumenten’. En universiteiten kunnen niet anders dan zich schikken naar de eisen van hun consumenten, want van de staat krijgen ze niet langer zomaar geld.

De klant is uiteindelijk koning

Ik krijg nu al signalen van docenten in het hoger onderwijs dat ze zelfcensuur zijn gaan toepassen. Dat ze elk jaar meer te maken krijgen met studenten – pardon, onderwijsconsumenten – die bepaalde lesstof überhaupt niet willen bespreken.

De komende jaren zullen zowel de collegegelden als studieschulden stijgen. Want ik geloof na ruim twee jaar in alle eerlijkheid niet meer dat mijn actie tegen het leenstelsel zal leiden tot daadwerkelijk herstel.

Daarmee zal de eis van de onderwijsconsumenten ook in Nederland steeds harder worden om meningen (lees: producten) die ze niet wensen, te cancelen.

En groot gelijk hebben ze.

Hun eis is volkomen volgens de heilige wet van de almachtige god van de marktwerking: de klant is uiteindelijk koning.

In een eerdere versie van deze column stond dat de meeste studenten een schuld van 50.000 euro of meer hebben. Dat is in de loop van zaterdag aangepast.