Zijn klimaatverandering en apocalyptische ondergangsfantasieën een vrijbrief om jezelf boven de wet te plaatsen? Steeds meer milieuactivisten lijken die mening te zijn toegedaan, schrijft Roelof Bouwman.
Roelof Bouwman (1965) is historicus en journalist. Hij schrijft wekelijks over politiek, geschiedenis en media.
‘De aanhangers van welke Russische revolutionair zijn al sinds 1938 in Nederland actief, maar zijn er bij Tweede Kamerverkiezingen nog nooit in geslaagd meer dan 0,05 procent van de stemmen in de wacht te slepen?’
Het zou een mooie vraag zijn voor het nieuwe seizoen van 2 voor 12, dat op 17 februari begint. Liefhebbers van electorale (diepte)records hebben het antwoord natuurlijk meteen paraat: het gaat hier over de Nederlandse volgelingen van Leo Trotski.
Trotskisten wisselden om de haverklap van strategie
Ter opfrissing van het geheugen: Trotski (eigenlijk: Lev Davidovitsj Bronstein) speelde in 1917 een leidende rol bij de communistische staatsgreep in Rusland, de zogenoemde Oktoberrevolutie. Na de dood van Lenin in 1924 raakte hij al snel op een zijspoor. In 1929 werd Trotski verbannen uit de Sovjet-Unie en in 1940 werd hij in zijn ballingsoord Mexico vermoord door een Russische geheim agent.
De politieke opvattingen van de trotskisten – die zich in 1938 wereldwijd organiseerden binnen de Vierde Internationale – draaien om het idee dat er een fundamenteel verschil zou bestaan tussen het communisme van Lenin en dat van zijn opvolgers, Jozef Stalin voorop. Onder diens bewind zouden de nobele beginselen van de Oktoberrevolutie zijn ‘verraden’ en de Sovjet-Unie zijn ‘gedegenereerd’.
Dat die theorie weinig van doen heeft met de realiteit, kon Trotski weten als geen ander. Als ‘volkscommissaris’ en als stichter en aanvoerder van het Rode Leger maakte hij zich in de eerste jaren na de Oktoberrevolutie schuldig aan meedogenloze terreur tegen politieke tegenstanders. Samen met Lenin legde hij de eerste fundamenten van een lugubere politiestaat, inclusief show-processen, strafkampen, deportaties en massa-executies. Stalin ging in dat bloedrode spoor verder.
Bij hun pogingen om aanhang te verwerven, hadden de trotskisten niet alleen last van hun wonderlijke standpunt over de Sovjet-Unie. Ook wisselden ze om de haverklap van strategie: dan weer opereerden ze als politieke partij, dan weer gingen ze ‘ondergronds’, als radicale pressiegroep binnen andere linkse organisaties. Van die zogenoemde ‘intredepolitiek’ was vroeger in Nederland vooral de PvdA het doelwit, later de SP.
Ook de voortdurende onderlinge ruzies waren voor de slagkracht van het trotskisme nooit bevorderlijk. Wereldwijd zijn inmiddels enkele tientallen Vierde Internationales actief; in Nederland bestaan trotskistische splinterorganisaties als Socialistische Alternatieve Politiek, de Internationale Socialisten en Socialistisch Alternatief.
Trotski ontkende het bestaan van een voor alle mensen geldige moraal
Toch zou het verkeerd zijn om de impact van Trotski alleen af te meten aan het gestuntel van zijn fanclubs. Dat wordt duidelijk als we ons verdiepen in een van zijn meest befaamde pamfletten: Hun moraal en de onze, gepubliceerd in 1938.
In het geschrift ontkent Trotski – helemaal in lijn met zijn leermeester Karl Marx – het bestaan van een universele, voor alle mensen geldige moraal. ‘De hoogste van alle wetten’ is immers de klassenstrijd en moraal kan dus niet meer zijn dan een ‘product’ daarvan. De socialistische revolutie is volgens Trotski een doel dat alle middelen kan rechtvaardigen. ‘De morele waardebepalingen vloeien, samen met de politieke, uit de innerlijke noodzakelijkheden van de strijd voort.’
Lees deze column van Simon Rozendaal: Niet politici vertragen energietransitie, maar de onwillige natuurwetten
Het is een gedachtegang die hoogst actueel is, vooral in kringen van radicale milieu- en klimaatactivisten.
Dierenrechtenactivist Volkert van der Graaf bijvoorbeeld vond dat hij het volste recht had om Pim Fortuyn te vermoorden. ‘De hoogste van alle wetten’ was voor hem de strijd tegen rechtse politici; morele regels deden er niet toe.
Extinction Rebellion plaatst zichzelf boven de wet
Bij de actievoerders van Extinction Rebellion en verwante groepen zijn klimaatverandering en apocalyptische ondergangsfantasieën de maat van alle dingen. En dus is het volkomen in orde om in musea kunstwerken toe te takelen – als je er maar bij zegt dat je zo het einde der tijden probeert te voorkomen.
Arendo Joustra: XR passeert in Emmen rode lijn
Wie zichzelf met dergelijke redeneringen boven de wet heeft geplaatst, mag natuurlijk méér dan alleen kostbare schilderijen vernielen. Zie Duitsland, waar de politie onlangs invallen deed bij leden van Die Letzte Generation: klimaatactivisten die worden verdacht van sabotageacties bij een olieraffinaderij en het vormen en steunen van criminele organisaties.
We kunnen erop wachten dat dit soort dingen ook in Nederland gaat gebeuren. Steeds meer groene activisten bedienen zich van een rode moraal. Leo Trotski had het prachtig gevonden.