De staat moet zijn verantwoordelijkheid nemen bij de beveiliging van burgers. Vandaag, vrijdag 31 maart, overlegt het kabinet hierover. Afshin Ellian hoopt op speciale aandacht voor de rol van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).
De staat is er in de eerste plaats om de veiligheid te garanderen van individuen en van de samenleving als geheel. Beveiliging dient niet een privaat belang, het is een grondwettelijke taak. Talloze grondrechten en principes spelen hierbij een rol. Vrijheid van meningsuiting, academische vrijheid en persvrijheid zijn betekenisloos als buitenwettelijke krachten iemand met geweld het zwijgen kunnen opleggen. De democratie wordt betekenisloos wanneer Kamerleden hun werk niet in alle vrijheid kunnen doen, omdat ze met de dood worden bedreigd.
Advocaten, rechters, agenten en officieren van justitie zijn essentieel voor de rechtsstaat. Zij zorgen voor het opsporen en vervolgen van verdachten, met inachtneming van hun recht op een eerlijk proces. Hen beveiligen, is het beschermen van de rechtsstaat. Dit geldt ook voor de kroongetuige en eventueel diens familie. Zonder een kroongetuige is de vervolging van maffiakopstukken niet of nauwelijks mogelijk. Maar hoe kan de beveiliging effectief worden georganiseerd? Deze vraag staat sinds de moord op Peter R. de Vries centraal.
Stop met onderscheid tussen rijksdomein en decentraal domein
Vandaag neemt het kabinet een besluit over het Stelsel Bewaken en Beveiligen. Het rapport van de Onderzoeksraad Voor Veiligheid (OVV) oordeelde genadeloos hard over de beveiliging van Peter R. de Vries, de broer van de kroongetuige en kroongetuige-advocaat Derk Wiersum in het Marengo-proces. De maffia is beter georganiseerd dan het beveiligingssysteem van de staat.
Het Stelsel Bewaken en Beveiligen maakt onderscheid tussen het rijksdomein, met een leidende rol voor de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), en het decentraal domein, waarin de drie vermoorde personen vielen. Maar maffiosi en jihadisten worden niet belemmerd door grenzen van veiligheidsregio’s, zelf niet van landen. Het decentraal domein staat onder leiding van het Openbaar Ministerie (OM) en de regionale politie. Daar ging het behoorlijk mis.
Overigens ben ik al twintig jaar tegen dit onderscheid. Nederland is een klein land en de bedreigde personen hebben in de regel een nationaal profiel. Ze verplaatsen zich door verscheidene veiligheidsregio’s. Ook bezit de informatie die benodigd is voor de beveiliging en risico- en dreigingsanalyse van nationale component. Of zelfs een internationale – dat geldt niet alleen voor jihadisme en dreiging vanuit vijandelijke staten, maar ook voor de georganiseerde misdaad.
Het is te verwachten dat de minister van Justitie en Veiligheid vandaag het onderwerp van een nieuw stelsel aansnijdt. Hopelijk wordt het onderscheid tussen rijksdomein en decentraal domein opgeheven.
Vraag blijft: wie voert de beveiliging uit?
Het organiseren van de beveiliging door het OM is een lastige zaak in het geval van advocaten, misdaadjournalisten en kroongetuigen en hun vertrouwenspersonen. Hier zet het OM verschillende petten op. Ook heeft het OM de schijn van partijdigheid tegen. Er ontstaan conflicten, en dat is funest voor de beveiliging. Dat zagen we in het geval van Peter R. de Vries en de kroongetuige. Het beoordelen van de risico- en dreigingsanalyses en het bepalen van de vorm van de beveiliging behoren eigenlijk ook niet tot de taken van het OM. Centralisering van het Stelsel van Bewaken en Beveiligen versterkt de NCTV als aanspreekpunt in het stelsel, een positie waar het al sinds 2005 ervaring mee heeft.
Wellicht beslist het kabinet vandaag dat de NCTV de beveiliging voor iedereen moet organiseren. Het meest ingewikkelde vraagstuk is: wie gaat het doen? Voor de politie alleen is het een onmogelijke opgave, leert de ervaring.
Het actualiteitenprogramma Nieuwsuur toonde dat de regionale politie slecht is uitgerust en getraind om te bewaken en beveiligen. Omdat het aantal te beveiligen personen toeneemt, grijpt de politie noodgedwongen naar tijdelijke oplossingen. Er worden volgens Nieuwsuur bijna 130 personen beveiligd. En dan hebben we het nog niet eens over de objecten die worden beveiligd.
Er zijn drie instanties die samen de beveiligingsopdrachten moeten uitvoeren: politie, marechaussee en beveiligingsbedrijven. In de meeste landen, zoals Amerika, Duitsland en België, mogen gecertificeerde beveiligingsbedrijven gewapend opereren. Dat moet ook in Nederland mogelijk worden, voor bepaalde beveiligingsbedrijven, onder strenge voorwaarden en bij specifieke opdrachten.
Ja, maar het geweldmonopolie ligt bij de staat, luidt dan de tegenwerping. Ook in België en Groot-Brittannië ligt het geweldmonopolie bij de staat. Het is en blijft de staat die bepaalt of – en zo ja, wanneer en onder welke voorwaarden – iemand een wapen mag dragen.
Beveiliging is geen gunst, maar een plicht van de staat.