Kunstmatige intelligentie ontwikkelt zich snel. Uw hoofd, uw lichaam, zelfs uw eigen stem is niet meer van u. Zihni Özdil vraagt zich af of we de gevolgen wel goed overzien.
Frans Timmermans zit in een privéjet. Hij kijkt voldaan de camera in. Achter het raam: een helderblauwe lucht en mooie wolken. Voor hem: een superdeluxe gedekte tafel, met luxe versnaperingen en dure glazen wijn.
De foto gaat al een week rond op Facebook, Twitter, en andere sociale media. Dit is hoe hij 11 november op en neer vloog naar een congres in Spanje van Europese linkse partijen, denken veel mensen die de foto zien.
De schaamteloosheid van politici die ‘links lullen, rechts vullen’ vol op beeld. De leider van een groen-rode partij die vliegvakanties van het volk wil afpakken, maar zelf lekker met een privéjet een weekendje naar Spanje gaat. Afijn, u snapt de impact van deze foto. Ik vermoed dat duizenden, zo niet honderdduizenden mensen boos ervan werden.
Alleen: de foto is nep, en gecreëerd met Kunstmatige Intelligentie (AI).
AI is niet altijd direct te onderscheiden
De Gelderlander beschreef hoe je ontdekt dat deze levensechte foto niet echt is. Als je goed kijkt, zie je bijvoorbeeld dat Timmermans’ rechterhand zes vingers heeft.
Een aantal bloggers en columnisten maakten De Gelderlander belachelijk vanwege dit artikel. Zo kneuterig en wereldvreemd, was hun teneur. Iedereen ziet toch dat het een AI-foto is? Ik reageerde hetzelfde toen ik het las.
Maar toen ging ik nadenken. Nee, dat artikel is heel terecht. Gewone mensen zijn helemaal niet dag en nacht bezig met AI en internetmemes. Zeker in een vergrijzend land als Nederland is het heel normaal dat mensen de levensechte AI-foto voor levensecht aanzien. En dan doel ik niet alleen op digibeten. Zelfs als je digitaal vaardig bent, is het verschil tussen echt en nep nauwelijks meer te zien.
Botsende grondrechten
Binnenkort zijn door AI gecreëerde foto’s 100 procent foutloos. Het is al mogelijk om video’s te maken waarop u dingen zegt en doet die u nooit heeft gedaan. Nu al kunt u worden gebeld door uw dochter, die u in paniek vraagt om geld over te maken via een tikkie omdat haar telefoon en portemonnee zijn gestolen. Alleen is het niet uw dochter, maar software van criminelen die de stem van uw dochter gebruiken om een gesprek met u te voeren.
U voelt vast aan waar ik naartoe wil: niet meer van echt te onderscheiden nepfoto’s, -video’s en -stemmen kunnen binnenkort door iedereen worden ingezet.
Ik zie twee grondrechten botsen. Het recht op privacy en de vrijheid van meningsuiting. Frans Timmermans moet, net als elke politicus, belachelijk kunnen worden gemaakt. Cartoonvrijheid, heet dat ook wel als ik me niet vergis. Maar is er nog wel sprake van een cartoon wanneer de afbeelding niet meer van echt te onderscheiden is? Dan lijkt me eerder sprake van laster.
AI kan ook best leuk zijn
Een begrijpelijke reactie op dit dilemma is een wettelijk verbod. Iemands beeltenis en stem mogen dan niet meer zonder toestemming door AI worden gebruikt. Maar dat gaat mij weer te ver.
De reden is Pieter Omtzigt, die de beroemde jaren-tachtig-hit Sweet Dreams Are Made of This zingt. Ook een levensechte, met AI gemaakte video. Door de context is voor iedereen duidelijk dat het gaat om een grap. In een vrij land moet dat gewoon kunnen, zonder toestemming.
Het probleem lijkt me specifiek: wanneer u, uw gezicht, of uw lichaam lasterlijk wordt gebruikt om u daden of uitspraken te laten doen die u niet hebt gedaan.
Ook de mogelijkheden tot het produceren van nepnieuws worden oneindig. Stelt u zich voor dat Hamas ‘echte’ videobeelden laat maken van Israëlische soldaten die Palestijnse baby’s onthoofden. Of omgekeerd.
Technologie valt niet te stoppen
Een makkelijk antwoord op dit probleem heb ik momenteel niet. Behalve dan dat het recht op lichamelijke integriteit en de vrijheid van meningsuiting steeds harder zullen schuren. Technologie valt niet te stoppen.
Wat ik wel weet, is dat we als maatschappij een gesprek erover moeten voeren. In dat licht is het heel goed dat de Tweede Kamer sinds kort een Commissie Digitale Zaken heeft. Met een aantal zeer deskundige leden, zoals Hawre Rahimi van de VVD.
Het zou een goede zaak zijn als na 22 november alle Kamerfracties die commissie vullen met zwaar geschut.