In december bereikte de Europese Unie een voorlopig akkoord over de AI Act, die eisen stelt aan de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Goede zaak, schrijft tech-onderzoeker Rudy van Belkom in een ingezonden opinie, maar waar blijft de Quantum Act?
Laat ik vooropstellen dat ik overwegend positief ben over de AI Act. De risico’s van de ongebreidelde inzet van AI kunnen we niet negeren. Denk aan discriminatie van gemarginaliseerde groepen, zoals bij de Toeslagenaffaire. De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) toonde al dat we met Europese wetgeving wel degelijk een rol van betekenis kunnen spelen in het mondiale speelveld.
Met de AI Act kunnen we techreuzen en overheden forceren om publieke waarden serieus te nemen als ze zaken in en met Europa willen blijven doen. In Europa hoeven we daarmee – in elk geval in theorie – niet bang te zijn voor een sociaal kredietsysteem, zoals in China, of voor een geheime dienst die zijn burgers op grote schaal bespioneert, zoals in de Verenigde Staten.
Toch vraag ik mij af of AI de technologie is die we als samenleving het meest moeten vrezen. Ja, complexe taalmodellen zoals ChatGPT kunnen vooringenomen zijn en desinformatie verspreiden. Maar als je de maatschappelijke implicaties van een ‘slimme chatbot’ afzet tegen de verstrekkende gevolgen van het kraken van encryptie door krachtige kwantumcomputers, word ik nerveuzer van de kracht van kwantum.
Kwantumcomputers potentieel ontwrichtend
Veel van onze digitale kritieke infrastructuren zijn afhankelijk van cryptografie, de versleutelingstechniek om het internetverkeer en financiële transacties te verifiëren en beveiligen. Maar als kwantumcomputers krachtig en stabiel genoeg worden, kunnen deze moeiteloos beveiligde gegevens kraken. Vanaf die dag, ook wel Q-day genoemd, is de huidige encryptie in één klap waardeloos. Experts zijn het niet met elkaar eens wanneer deze dag zal zijn – over tien of vijftien jaar? – maar dat die aanstaande is, lijkt een feit.
Een kleine greep uit de verstrekkende gevolgen als de bestaande encryptie wordt gekraakt. Het geldverkeer ligt stil, omdat digitale transacties niet meer betrouwbaar zijn. DigiD en andere overheidsdiensten gaan offline, omdat digitale handtekeningen niet meer te controleren zijn. Ziekenhuizen sluiten, omdat medewerkers niet meer veilig kunnen inloggen. En dan heb ik het nog niets eens over de gevolgen als kwaadwillende organisaties en naties met kwantumcomputers aan de haal gaan. Wat als staatsgeheimen op straat komen te liggen of we de controle verliezen over onze stormvloedkeringen?
Stip op de horizon
Het is van groot belang dat we zo snel mogelijk overstappen naar nieuwe technieken die veilig zijn voor kwantumcomputers. Maar de overstap naar zogeheten postkwantumcryptografie is niet eenvoudig. De technieken en protocollen zijn binnen handbereik, maar er zijn extreem veel partijen betrokken bij deze overstap. Het ontbreekt nog voornamelijk aan coördinatie. Volgens experts ligt hier een belangrijke rol voor de overheid.
Juist hier loopt het spaak. Europa loopt behoorlijke achter ten opzichte van onder meer de Verenigde Staten. Naast coördinatie ontbreekt het in Europa aan kennis en aan deadlines. De Verenigde Staten hanteren duidelijke deadlines voor wanneer standaarden voor veilige technieken (2024) en de overstap naar deze veilige technieken (2035) gereed moeten zijn. In Europa liggen er nog nauwelijks deadlines vast. En zonder stip op de horizon is het lastig sturen.
De Europese Unie moet snel die stip op de horizon plaatsen, en op basis daarvan duidelijke kaders formuleren waarbinnen kwantumcomputers zich mogen ontwikkelen. Net als bij AI zijn de maatschappelijke implicaties van kwantumcomputers afhankelijk van het domein en de context. Naast over cyberveiligheid moeten we goed nadenken over de implicaties op het gebied van privacy, rechtvaardigheid en duurzaamheid. Hoog tijd voor een Quantum Act.
Als we in staat zijn over te stappen op nieuwe technieken, kunnen we ons richten op de voordelen van kwantumtechnologie. Zoals vaker met technologie, heeft kwantumtechnologie zowel voor- als nadelen. Kwantumcomputers kunnen enorm veel betekenen voor maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie. Zo kunnen kwantumcomputers verbluffend snel complexe berekeningen uitvoeren, en zo bijdragen aan het efficiënter maken van accu’s en zonnecellen.
De EU moet vaart maken met die stip op de horizon.