Loze beloften over ‘bestaanszekerheid’, en geen antwoord op problemen als het huizentekort en een onbeheerste instroom van migranten: het breekt burgers op. De overheid moet zich weer richten op het aanbieden van deugdelijke collectieve voorzieningen, schrijft Hans Borstlap in een ingezonden opinie.
Op 22 november voltrok zich een ongekende afstraffing van de oude partijen. De christen-democraten zijn gemarginaliseerd en uiteengevallen, de liberalen zijn afgestraft, en de poging op links om samen sterker te staan, had beperkt resultaat. Deze afstraffing is een uiting van ontevredenheid over wat deze partijen hebben gepresteerd. Ze zijn er niet in geslaagd noodzakelijke voorzieningen voor burgers te garanderen, ondanks alle beloften die ze jarenlang deden. Velen zullen zich afvragen: is Den Haag nog wel in control?
Dit is eigenlijk geen vraag meer. Zie ook het nieuwjaarsessay van Pieter Duisenberg in EW. De recente wedloop van vrijwel alle partijen om burgers ‘bestaanszekerheid’ te beloven, was een stuiptrekking van een oude politiek die niet meer wordt geloofd. Omdat bestaanszekerheid niet bestaat, laat staan kan worden ‘geleverd’. Het bestaan is onzeker, vol verrassingen en teleurstellingen. Burgers verlangen ernaar zelf hun leven in te richten. In plaats van dat de overheid dat voor ze doet, hoe goed bedoeld ook. Beloften over ‘bestaanszekerheid’ die dat wel suggereren, zijn potsierlijk.
Zeker wanneer diezelfde overheid geen antwoord heeft op wat veel burgers dagelijks wél als probleem aan den lijve ervaren en waarop ze individueel geen greep hebben. Zoals de overlast door een onbeheerste instroom van migranten, het huizentekort, de ontstellende achteruitgang van ons (basis)onderwijs en het toeslagendoolhof, waardoor je meer ‘verdient’ als je thuisblijft dan als je gaat werken. Wie heeft dat verzonnen?
Overheid moet deugdelijke collectieve voorzieningen aanbieden
Loze beloften, en het laten voortbestaan van knelpunten in essentiële publieke randvoorwaarden om vreedzaam te kunnen samenleven: dat breekt burgers nu op. Zeker wanneer deze knelpunten ook nog eens worden gebagatelliseerd of ronduit ontkend.
Zoals dat is ‘uitgerekend’ dat het probleem van de hoogte van uitkeringen en toeslagen ten opzichte van het loonniveau wel meevalt, of dat een minister zegt dat het opvijzelen van de onderwijskwaliteit ‘een langetermijnaanpak vraagt’. Of dat een VN-vertegenwoordiger meent dat het huizentekort niet is te wijten aan de instroom van migranten. Burgers worden daar moedeloos en boos van.
We hebben dringend een overheid nodig die zich concentreert op het aanbieden van toereikende en deugdelijke collectieve voorzieningen. Burgers moeten daar zelf, individueel en in hun groep, mee aan de slag. In veel partijen leven gedachtes over een ‘nieuw sociaal contract’ tussen overheid en burgers. Dat is hoopvol. Het gaat om rechten en plichten.
Ter illustratie van wat ik bedoel, enkele voorbeelden op twee sleutelterreinen: onderwijs en arbeidsmarkt.
Onderwijs: geen langetermijnaanpak, maar nu handelen
Ontwikkel voor het onderwijs geen ‘langetermijnaanpak’, maar een crashprogramma, voldoende middelen en voorrang om het lerarentekort aan te pakken. Verhoog de kwaliteit van de lerarenopleiding, geef de leerkracht het heft in handen. Breng de administratieve verplichtingen fors terug en verklein de klassen. Creëer een open forum voor permanente onderwijsverbetering onder leerkrachten, zoals bij recente voorbeelden met begrijpend lezen.
Arbeid zonder permanente ontwikkeling is illusoir geworden. Kom met een individuele leerrekening voor alle werkenden. Voeg daartoe alle geldpotten bij elkaar. Geld is niet het probleem.
Alle onderwijseconomen zijn het erover eens: elke goed geïnvesteerde euro in onderwijs en ontwikkeling levert meer dan het dubbele op aan een hogere productiviteit. Dat is precies wat we nodig hebben.
Onderwijsministerie, kom met een plan. Vind er voorzieningen voor met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, en voeg jullie departementen samen. En open alle onderwijsinstellingen ’s avonds en in het weekeinde voor aanvullend beroepsonderwijs en praktijkleren.
Arbeidsmarkt: iedereen inzetbaar, minder arbeidsmigratie
Bij zo veel vacatures en structurele krapte (demografie!) is het laten voortbestaan van enige werkloosheid onbestaanbaar. Iedereen is inzetbaar, al is daarvoor soms bijzondere begeleiding nodig. Ook voor diegenen met een beperkte arbeidsproductiviteit is (gedeeltelijk) werken altijd beter dan niet werken. Economisch, financieel en vooral sociaal.
Creëer daarom additionele basisbanen. Geef publieke en private instellingen, in regionale setting, de ruimte om dat voor elkaar te krijgen. Sluit met sociale partners een nieuw sociaal akkoord: verhoog de nettolonen (onder meer door minder lasten op arbeid) en schaf geleidelijk de inkomensafhankelijke toeslagen af. Gebruik het recente advies van het Instituut voor Publieke Economie.
Voer een restrictief en selectief beleid voor arbeidsmigratie. Zodat we daar greep op krijgen en arbeidsmigratie inpasbaar is in duurzame bedrijvigheid en demografische ontwikkelingen. Stimuleer arbeidsbesparende en productiviteitsverhogende technologieën die passen bij een verantwoord energie- milieu-en klimaatbeslag. Moderniseer de sociale zekerheid, zodat niemand door de bodem zakt bij calamiteiten. Kom met een verzekering voor arbeidsongeschiktheid voor alle werkenden.
Stimuleer dat burgers elkaar bijstaan door niet te korten op individuele AOW-uitkeringen indien men gaat samenwonen en naar elkaar omziet. Financier dat uit lagere kosten voor verzorgingshuizen, en aanvaard dankbaar meer beschikbare woningen voor nieuwkomers.
Overheid heeft minder ambtenaren en meer inventiviteit nodig
Het aantal ambtenaren mag niet verder groeien. Liever komt er een taakstelling gericht op minder ambtenaren. Ook kunnen we dan prioriteit geven aan meer personeel voor de particuliere sector. Nodig, gelet op de structurele krapte in tal van cruciale sectoren.
Dwing daartoe bewindspersonen en Tweede Kamer tot meer robuuste regelgeving met weinig tot geen uitzonderingen. Dat maakt regelgeving simpeler in de uitvoering. Selecteer daartoe bewindspersonen ook op hun vermogen om ‘nee’ te kunnen zeggen.
En laten we de krapte aan overheidsfinanciën verwelkomen als een aanzet tot meer inventiviteit en slimheid in het leveren van noodzakelijke collectieve voorzieningen. Het Instituut voor Publieke Sector Efficiëntie geeft tal van voorbeelden om met minder geld beter te presteren. Laten we schaarste aan budgettaire middelen koesteren, zoals schaarste op de arbeidsmarkt deuren opent voor meer inclusie en productiviteit.
Zo bezien is er hoop voor een nieuw kabinet dat poogt weer in control te komen.
VOLGT U EW MAGAZINE AL OP WHATSAPP?
Volg EW en schep orde in de informatiechaos. Vertrouw op heldere analyses, diepgravende achtergronden en scherpzinnige columns.
