Maak scherpe keuzes bij de NPO en voor de lokale journalistiek. Dat is in het belang van een sterke lokale en nationale democratie, schrijft Geerten Waling.
Net nu het bij de publieke omroep (NPO) zo’n janboel is, wordt in Den Haag gewerkt aan een regering die voor de bekostiging van haar dure plannen ongetwijfeld begeerlijk kijkt naar de kleine miljard euro die jaarlijks uit de staatskas naar Hilversum vloeit. Dat is maar al te begrijpelijk.
De publieke omroep is een organisatorisch gedrocht, dat excelleert in onnodige overheadkosten, te machtige ego’s en een ziekelijke omroeppolitiek waarbij een slangenkuil nog een warm bad lijkt.
NPO is ongezond klef met Den Haag
Dat alles verpakt in een archaïsch stelsel vol ontzuilde en ontzielde omroepverenigingen zonder wezenlijke politieke of levensbeschouwelijke verschillen, maar wel met een ongezond kleffe band met de Haagse politiek.
En hoewel de STER nog enigszins bijdraagt aan de financiering, is reclame op de publieke omroep eigenlijk een vorm van valse concurrentie voor de commerciële media.
Alle prachtige programma’s en kundige collega’s van de NPO – want die zijn er ook – niet te na gesproken, is er dus volop reden stevig in te grijpen in het bestel.
Subsidiejournalistiek is op zich al problematisch. Kritische, onafhankelijke verslaglegging en waarheidsvinding zijn niet gebaat bij directe financiering van een overheid die zelf onder het vergrootglas ligt.
Subsidie is soms nodig, onder strikte voorwaarden en via indirecte weg. Zo zijn er belangrijke documentaires, reportages en onthullingen die er nooit waren geweest zonder publiek geld uit speciale fondsen.
Lokale ambtenarij machtiger, ten koste van democratie
Ook onmisbaar is subsidie voor de lokale journalistiek.
Door gemeentefusies en de decentralisering van overheidstaken zijn gemeenten almaar groter geworden, met dikkere begrotingen, meer ambtenaren en complexer beleid.
Daar zijn de gemeenteraden niet tegen opgewassen, met hun lage aantallen raadszetels, hun matige ondersteuning en de schamele onkostenvergoeding voor de welwillende amateurpolitici. Het contact met de burger verloopt stroef, de afstand is groot.
In het versterken van de lokale democratie ligt juist een taak weggelegd voor de journalistiek. Maar huis-aan-huisbladen lijken vooral bedoeld voor luchtige nieuwtjes, gemeenteberichten en de aanbiedingen van de middenstand. En lokale omroepen modderen aan met vrijwilligers en krappe budgetten.
Lokale omroep kwijnt weg
Een groot deel van mijn tienerjaren heb ik doorgebracht in de muffe kelder van Branding Radio, de lokale omroep van Heemstede en Bennebroek. Een geweldige tijd.
Eens heb ik, als inspreker, gebedeld bij de gemeenteraad om de jaarlijkse subsidie van een schamele 10.000 euro veilig te stellen – waarvan driekwart overigens aan muziekrechten werd besteed. Met de hakken over de sloot is het een tijd goed gegaan, maar inmiddels is deze omroep, zoals veel andere, ter ziele.
De lokale omroepen die nog wel bestaan, worden nog altijd vanuit het gemeentefonds gesubsidieerd. Het Rijk stelt daarvoor 1,57 euro per huishouden per jaar beschikbaar, maar dat geld is niet geoormerkt.
Nu wil het demissionaire kabinet de omroepen per 2027 direct uit de rijkskas betalen. Goed voor de afstand tot de gemeentepolitiek en de continuïteit.
Religie van schaalvergroting beschadigt democratie
Maar staatssecretaris Gunay Uslu (D66), die inmiddels de politiek heeft verlaten, wilde de circa 240 lokale omroepen dan dwingen te fuseren tot 80 streekomroepen die ‘professioneler, onafhankelijker en financieel gezonder zijn’.
Daarvoor stelde ze een extra budget van 16 miljoen euro beschikbaar. Veel te weinig, zeggen de omroepen.
Ook hier zien we een voorbeeld van de religie van de schaalvergroting. Groter is soms beter, maar niet als het gaat om lokale journalistiek – de naam geeft het al een beetje weg.
Luis in de pels
Net als de dertien regionale omroepen en de landelijke media, valt te vrezen dat ook de grote streekomroepen heus niet elke gemeenteraad kritisch verslaan, misstanden onthullen of de grote impact van het overheidsbeleid uitpluizen.
Beste formatietafel, het is prima om te bezuinigen op de NPO, maar steek het bespaarde geld dan in serieuze, structurele financiering van de lokale media. Dan vinden al die goede journalisten ook weer werk. Ze kosten niet veel, ze zijn tenslotte geen ambtenaren. En de lokale democratie heeft die luis in de pels keihard nodig.