Dit onhaalbare Hoofdlijnenakkoord zal slechts leiden tot meer stemmen op radicaal-rechtse partijen, schrijft Mark Thiessen.
In zijn boek Waardenloze politiek beschrijft hoogleraar politicologie Tom van der Meer (Universiteit van Amsterdam) hoe in onze democratie niet langer de strijd over inhoud of waarden centraal staat. We zijn beland in een gevecht tussen technocratie (‘Het kan niet anders’) en populisme (‘Het volk wil het en de elite houdt het tegen’). Met het Hoofdlijnenakkoord Hoop, lef en trots staat een nieuwe ronde op het punt van uitbreken.
Het grootste bezwaar dat we horen tegen de plannen, is dat die onhaalbaar zijn en zelfs tegenstrijdig.
PVV, VVD, NSC en BBB willen vol inzetten op het bouwen van nieuwe woningen. Dat zal alleen niet kunnen als ze de stikstofproblemen laten voortduren.
Deze partijen willen natuur in stand houden, maar wil de veestapel niet laten inkrimpen.
Ze willen in Brussel andere regelgeving voor boeren afdwingen, maar weten dat dat al vele keren is geprobeerd – en mislukt.
Ze willen met het uitroepen van een asielcrisis verregaande beperkende maatregelen mogelijk maken, maar weten dat de kans dat dat lukt zeer klein is.
Zeepbel
Het technocratische argument staat al klaar. We lezen het overal: u wilt dit wel, maar het kan gewoon niet. Uiteindelijk zal dit ook blijken: door oordelen van rechters, door meerderheden in de Eerste Kamer, door Europese belemmeringen. De populistische wensdroom versus het technocratische vingertje.
In het radioprogramma Sven op 1 werd VVD-leider Dilan Yeşilgöz voorgelegd dat een asielcrisis uitroepen lastig is. Zij reageerde: ‘Als de Raad van State en rechters zeggen dat het niet kan, dan kan het ook niet. Dan houdt het op.’
En Geert Wilders? Zou hij zich erbij neerleggen? ‘Mensen, het spijt me. Het kan niet. Het houdt hier op.’ Er is niemand die denkt dat de PVV-leider zo zou reageren.
En daarmee komen we bij het grootste gevaar van dit Hoofdlijnenakkoord. Het zijn niet de individuele maatregelen. Niet in de verregaande voornemens. Maar het is de reactie van radicaal-rechtse en populistische politici wanneer zij hun droom als een zeepbel uit elkaar zien spatten.
Nog meer steun
In het boek Thinking in Systems schreef de Amerikaanse milieuwetenschapper Donella Meadows over reinforcing feedback loops. Dit zijn patronen van zichzelf herhalende gebeurtenissen, vicieuze cirkels waarin de onderdelen elkaar steeds verder versterken, met steeds heftigere resultaten tot gevolg. Denk aan erosie. Meer erosie betekent minder planten, betekent minder wortels om grond vast te houden, betekent meer erosie en ga zo maar door.
Het doet denken aan dit Hoofdlijnenakkoord, dat mensen belooft om problemen die lang niet zijn opgelost, nu echt op te lossen. Maar de voorgestelde oplossingen blijken straks onhaalbaar. Waarop politici als Wilders niet zichzelf, maar anderen de schuld zullen geven: rechters, de Europese Unie, andere politici. Mensen zullen nog bozer worden. Populisme en radicaal-rechts krijgen nog meer steun. De roep om radicale oplossingen zal luider klinken. Enzovoort. Welkom in de populistische feedback-loop.
En zo speelt de onhaalbaarheid van belangrijke onderdelen van dit akkoord populistische en radicaal-rechtse politici juist in de kaart.
Zij zullen er garen bij spinnen wanneer blijkt dat wat zij willen, door anderen onmogelijk wordt gemaakt. Dit was altijd al hun business case. Dit is het spel dat zij altijd spelen. Wanneer een rechter zegt dat iets niet kan, zeggen zij nooit: ‘Dan houdt het op.’ Dan zeggen zij: ‘Het begint nu pas.’