De btw-verhoging op cultuur, media en sport is van tafel. Dat besluit leidde tot smalende reacties op links. Maar het geeft juist aan dat de democratie weer zuurstof heeft gekregen, schrijft Zihni Özdil. Voor het eerst sinds de jaren tachtig is er eens geen volledig dichtgetimmerd Regeerakkoord.
In 2018 bleken CDA-kamerlid Harry van der Molen en ik tegelijk ongeveer dezelfde schriftelijke vragen te hebben gesteld over universitaire studies Nederlands die onder druk stonden. Op ons beider vraag of het bekend was of studies Nederlands gingen sluiten, kreeg Van der Molen dit antwoord van de toenmalige onderwijsminister van D66-huize:
Ik heb geen signalen ontvangen dat universiteiten concrete voornemens hebben om opleidingen Nederlands te sluiten.
Terwijl diezelfde minister mij, op dezelfde vraag, antwoordde dat ze signalen had ontvangen dat de VU de studie Nederlands zou sluiten.
Deze, op zijn zachtst gezegd, ongrondwettelijke situatie staat niet op zichzelf. De gangbare praktijk in Nederland is dat bewindspersonen geen echte antwoorden geven op Kamervragen in een van de volgende drie gevallen:
- De Kamervragen gaan over een schandaal dat de regering in moeilijkheden kan brengen. Zo heeft Kamerlid Pieter Omtzigt (tot zomer 2021 van het CDA) jarenlang moeten doorvragen voordat ook maar werd erkend dat de Belastingdienst fout zat in wat later het Toeslagenschandaal is gaan heten. In de antwoorden werd Omtzigt ronduit voorgelogen door het kabinet. Hij kreeg pas echte antwoorden nadat journalisten via Wob-verzoeken informatie ontvingen die hij met zijn Kamervragen nooit kreeg.
- De Kamervragen komen van een partij die kritisch is over iets waar de bewindspersoon politiek voor staat. Zo zijn internationalisering en verengelsing een speerpunt van D66, de partij van oud-minister Van Engelshoven. Het CDA is niet echt een voorstander van die zaken. Dus als een CDA-Kamerlid, ook al is de partij coalitiegenoot van D66, vragen stelt over de sluiting van de studie Nederlands, geeft de minister ontwijkende antwoorden om het CDA geen munitie te geven.
- De Kamervragen zijn afkomstig van een oppositie-Kamerlid dat iets aan de kaak wil stellen. Sinds de kabinetten-Lubbers stellen Nederlandse regeringen hermetisch gesloten Regeerakkoorden op. Die bovendien met strakke hand worden bewaakt door overleggen van fractievoorzitters van coalitiepartijen. Buiten het zicht van de oppositie. Een Kamerlid van de oppositie dat erdoorheen wil breken, bijvoorbeeld omdat blijkt dat een aspect van het Regeerakkoord slecht is voor velen in het land, krijgt geen eerlijke antwoorden van het kabinet.
Minister gaf geen antwoord op de vraag
Toen ik net Kamerlid was, wist ik dit allemaal niet. Neem een van de eerste plenaire debatten die ik voerde met met demissionair minister Henk Kamp, in mei 2017, over het ontslag van 1.900 werknemers bij Blokker. Vooral de oppositiepartijen brachten gedetailleerde en gedegen vragen in. Maar minister Kamp gaf op geen enkele manier antwoord. In plaats daarvan hield hij een soort macro-economisch hoorcollege: als de economie groeit, wat toen zo was, zal vanzelf ook de werkgelegenheid stijgen.
Ik wist niet wat me overkwam. Dus ik interrumpeerde Kamp en wees met een groot gebaar naar een groep jonge mensen op de publiekstribune:
Voorzitter, de minister ontwijkt alle vragen die we hebben gesteld en komt met een vaag hoorcollege over economische groei. Daar zitten ze, meneer Kamp! Wat is nou uw antwoord aan hen? Wat gaat u voor de Blokker-medewerkers die daar op de tribune van dit huis zitten doen?
Kamp keek verbaasd om zich heen. Net als de mensen naar wie ik, mezelf in een meeslepende politieke dramaserie wanend, wees. Die vervolgens rustig wegliepen. Later bleek dat het slechts willekeurige bezoekers waren op de tribune. Daarom keken ze erg verbaasd na mijn opmerking.
Maar de Kamer kreeg geen antwoorden van de minister tijdens het debat.
Waarom schrijf ik dit nu allemaal op, vraagt u zich vast af. Welnu.
Smalende reacties op het sneuvelen van de btw-verhoging
Deze week blijkt de voorgenomen btw-verhoging op onder andere boeken van het nieuwe kabinet niet door te gaan. Althans, minister van Financiën Eelco Heinen beloofde de kamer naar alternatieve dekking te zoeken in aanloop naar de Voorjaarsnota.
De smalende reacties van met name progressieve politici en opiniemakers bleven niet uit: kijk die (extreem)rechtse blaaskaken eens inbinden!
Terwijl je, als je weet hoe het er normaal gesproken aan toegaat, ook eerlijk kunt toegeven dat dit alweer blijk is van hoe de democratie weer zuurstof heeft gekregen dankzij het nieuwe kabinet.
Eerst de feiten.
Voor het eerst in veertig jaar tijd geen dichtgetimmerd Regeerakkoord
Omdat het kabinet in de Eerste Kamer acht zetels tekort komt voor een meerderheid, hebben vooral de christelijke partijen afgelopen week achter de schermen gelobbyd tegen de btw-verhoging. Want zonder hun steun zou het belastingplan sneuvelen in de Senaat.
Wie herinnert zich nog hoe de linkse oppositie in 2019 a priori, voordat het debat ook maar was begonnen, aangaf het financiële plan van Rutte III te steunen. Met het smoesje: ‘Geen scorebordpolitiek.’
In dat opzicht kun je wat minister Heinen nu doet, een dubbele zegen voor de democratie noemen. Want hij had zijn handreiking ook kunnen beperken met: ‘Komen jullie zelf dan maar met een alternatieve dekking,’ met het oog op de Voorjaarsnota. Een onmogelijke opgave als het Regeerakkoord helemaal dichtgetimmerd is.
Maar dit is het allereerste kabinet sinds de jaren tachtig zonder hermetisch gesloten Regeerakkoord.
Lang verhaal kort: het zou de linkse oppositie sieren als ze minder triomfantelijk zou doen over een gezonde, democratische gang van zaken die veertig jaar, mede door haar eigen braafheid, nagenoeg onmogelijk was in Nederland.