Meten maakt patiënten beter

Welk ziekenhuis houdt het meeste rekening met de patiënt? Waar is de zorg veilig en effectief? Alle ziekenhuizen beoordeeld in het jaarlijkse onderzoek van Elsevier en bureau SiRM. Zorgelijk: steeds meer ziekenhuizen halen de volumenormen voor operaties niet.

Van Alkmaar de victorie! Hoewel de kreet stamt uit een tijd dat de gezondheidszorg voornamelijk uit aderlaten en zagen bestond, mag één ziekenhuis het dit jaar met recht roepen. Dat is de Noordwest Ziekenhuisgroep met de locaties Alkmaar en Den Helder. Noord-Hollanders zeggen nog ‘Medisch Centrum Alkmaar’ en ‘Gemini Ziekenhuis’, maar de fusiegolf die door de ziekenhuiswereld waart, zorgt voor een lange rij naamsveranderingen.

Vooral in Alkmaar zullen ze blij zijn. Na een lange periode in de nationale top, zakte het voormalige ‘MC’ vorig jaar naar een score van één bolletje, de laagste score in Beste ziekenhuizen, het jaarlijkse onderzoek van Elsevier met ondersteuning van bureau SiRM in Den Haag. Wat in Alkmaar gebeurde, is vaker te zien: een ziekenhuis midden in een fusieproces is kennelijk minder scherp dan anders op het registreren, verzamelen en verstrekken van kwaliteitsgegevens over de zorg aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg en het Kwaliteitsinstituut. Dit jaar is meteen de inhaalslag gemaakt, en verdient de nieuwe Noordwest Ziekenhuisgroep de hoogste scores op alle onderdelen voor beide locaties.

Het is niet de enige winnaar. Ook Ziekenhuis Rijnstate in Arnhem haalt de hoogst mogelijke score van vier bollen, evenals het Spaarne Gasthuis met beide locaties in Haarlem en Hoofddorp.

Daarna volgt een kopgroep van ziekenhuizen met eveneens vier bollen als eindoordeel, maar met een iets lagere score op onderdelen. Dat zijn Tergooi in Hilversum, het Laurentius Ziekenhuis in Roermond, het Ikazia Ziekenhuis in Rotterdam en Franciscus Vlietland in Schiedam.

De victorie van Alkmaar is in die zin uniek dat een sprong van één naar vier bollen of andersom verder niet voorkomt – net als in de editie van 2015. Van alle 89 onderzochte ziekenhuislocaties kregen er 39 dezelfde score als vorig jaar, en 36 gingen er één bolletje op voor- of achteruit.

Dat voor 75 ziekenhuizen (85 procent) weinig of niets verandert, is een goed teken: het onderzoek Beste ziekenhuizen blijkt al sinds 2010 een consistente maat voor de kwaliteit. Los van de soms chaotische perikelen rond een fusie of overname, dan wel ruzies tussen bestuurders en medisch specialisten, zou het bijzonder merkwaardig zijn als een ziekenhuis het ene jaar als ‘hoogst’ en het andere jaar als ‘laagst’ scorend uit de bus kwam. De uitslag plus de verschillen met 2015 zijn te vinden op besteziekenhuizen.elsevier.nl.

De essentie: Elsevier maakt geen ranglijst, maar laat zien of ziekenhuizen statistisch boven dan wel onder het landelijk gemiddelde presteren.

Meetpunten

Waarop zijn ziekenhuizen beoordeeld? Het gaat om gegevens die ziekenhuizen en medisch specialisten zelf hebben afgesproken met de Inspectie en het Kwaliteitsinstituut, en die verplicht openbaar zijn. Elsevier en SiRM baseren de beoordeling op 799 indicatoren, meetpunten voor de kwaliteit. In ‘Hoe zijn alle ziekenhuizen beoordeeld en vergeleken?’ staat nadere uitleg bij de methode en een document met alle indicatoren plus technische toelichting.

Het eindoordeel rust op twee pijlers, de patiëntgerichtheid en medische zorg. Achter de bolletjes gaat een berg informatie schuil die ten bate van de patiënt is verzameld.

De patiëntgerichtheid is bepaald aan de hand van ‘dienstverlening’ en wachttijden. Voor een lange rij aandoeningen – van eczeem, staar, liesbreuken, nierstenen, en een beschadigde meniscus tot ernstige ziekten als blaas-, huid- of slokdarmkanker – geven ziekenhuizen verplicht informatie over de omgang met de patiënt. Hoe afspraken met artsen en verpleegkundigen zijn ­geregeld, of onderzoeken naar wens van de patiënt kunnen worden gepland en hoe hij informatie krijgt – via brochures, e-mail, website of helemaal niet. De begeleiding tijdens de opname komt aan bod, evenals de voorbereiding op een operatie plus alle nazorg.

Bij de tweede pijler, de medische zorg, draait het om veiligheid voor de patiënt, of een ziekenhuis alles doet om risico’s en fouten te vermijden die hem of haar schade kunnen toebrengen. Kern is dat ziekenhuis en medewerkers de patiënten zorgvuldig screenen en nauwkeurig de gang van zaken rond ingrepen bijhouden. Zo moeten ze aangeven of en hoe ze complicaties na operaties en infecties registreren. Belangrijk kan ook zijn of ze daarvan – ter lering voor alle ziekenhuizen en artsen – melding maken aan een gespecialiseerd landelijk instituut.

Daarnaast gaat het om de effectiviteit: of het ziekenhuis nauwkeurige en juiste zorg levert, gebaseerd op recente wetenschappelijke inzichten. Dat is het echte dokterswerk. Zij krijgen honderden vaak uiterst gedetailleerde vragen over typen behandeling die het ziekenhuis aanbiedt en de navolging van protocollen. Zoals hoeveel procent van de patiënten na een heupoperatie in de eerste 72 uur een pijnscore van boven de 7 aangeeft ‘op enig moment’ en het hoe en wanneer toedienen van medicijnen. Zo gedetailleerd zijn ook talloze gegevens over de wijze van samenwerken en teamafspraken.

Uitkomsten

Mondjesmaat komen de ‘uitkomsten’ van medisch handelen naar buiten: of de operatie is geslaagd en de patiënt genezen. Voor enkele ingrepen bij darm- en borstkanker, hart- en vaatziekten, en onder meer knie-operaties telt mee hoeveel procent van de patiënten infecties opliep of een heroperatie onderging. Dat openbaar maken gebeurt op initiatief van chirurgen zelf, een veel­belovende ontwikkeling. Uiteindelijk is dat de informatie waar de patiënt op wacht: kunnen ze het in ‘mijn’ ziekenhuis goed?

Minder hoopgevend is de gang van zaken bij het halen van volumenormen voor operaties, hetgeen zwaar meetelt (zie ‘Hebben de dokters wel voldoende ervaring’ op deze pagina). In 2015 voldeden liefst 66 van de 89 ziekenhuizen niet aan een of meer normen.

Bovendien blijkt dat openbaar gemaakte cijfers verschillen. In Beste ziekenhuizen zijn officiële gegevens gebruikt van de Inspectie en het Kwaliteitsinstituut. Wat ziekenhuizen op hun eigen ‘kwaliteitsvenster’ zetten, onder auspiciën van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen, wijkt daar soms van af. Dan heet een operatie, zoals het verwijderen van de endeldarm, niet te zijn gedaan, terwijl dat volgens de officiële opgave wel zo is, maar de norm niet is gehaald.

Dat wijst op zijn gunstigst op een administratief probleem, op zijn ongunstigst op laakbaar berekenend gedrag. Leuk zaakje dus voor Inspectie en verzekeraars.