Leo Lucassen zit fout: cultuur speelt wél een rol bij rellen

Twintig jaar geleden werd al gesproken over de aanpak van de problemen in achterstandswijken in grote steden. De afgelopen dagen was in onder meer de Schilderswijk in Den Haag en Kanaleneiland in Utrecht te zien hoe actueel deze problemen zijn. Een deel van een generatie ‘nieuwe Nederlanders’ lijkt weinig op te hebben met het staatsrechtelijke systeem in een democratie. Bij deze rellen zien we, evenals bij het onderwijs, dat deskundigen als Leo Lucassen wegkijken van een belangrijke oorzaak, schrijft Sujet Shams: cultuur.

Het gezag is diffuus geworden en jongeren op straat trekken de macht naar zich toe. De politie wordt uit buurten weggejaagd. Het eerste wat prominenten deden die zich bogen over dit onderwerp, was mogelijke verklaringen en oplossingen zoeken. Maar hoewel de wetenschap het scala aan kennis zo breed mogelijk moet houden, blijft het onderwerp ‘cultuur’ vooralsnog een ‘no-go zone’.

Taboe op cultuur ook in debat over ‘systematisch racisme’ in het onderwijs

Dit taboe bleek eerder bij het verwijt van ‘systematisch racisme’ binnen het onderwijs. Oorzaken van problemen worden vooral gevonden in ‘discriminatie’ en ‘racisme’ in plaats van in taalachterstand en in hoeverre een kind van huis uit meekrijgt dat presteren op school van belang is. En het taboe speelt wederom een rol bij rellende jongeren die momenteel de straten van Den Haag en Utrecht  onveilig maken.

Dat cultuur wordt uitgesloten als mogelijke verklaring blijkt uit een column van Leo Lucassen, hoogleraar arbeids- en migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Hij schreef over de rellen in de Haagse Schilderswijk en in de wijk Kanaleneiland in Utrecht. Lucassen haalt vooral uit naar het beleid van CDA en VVD, partijen die eerder met voorstellen kwamen om deze problematiek te verhelpen.

Het is nodig om te ageren tegen de historische analogieën van Lucassen. In zijn stuk, dat maandagochtend 17 augustus verscheen op de opiniepagina van RTL Nieuws, betoogt Lucassen dat de rellen geen ‘cultureel probleem’ zijn. Enerzijds legt Lucassen de focus op klasse en laaggeschooldheid, in plaats van op ‘cultuur’ als mogelijke oorzaak voor en verklaring van de rellen. Hij trekt daarbij vergelijkingen met gebeurtenissen uit de recente Nederlandse geschiedenis.

Verkapte ad Hitlerum Lucassen: cultuur bevragen leidt tot eugenetica

Lucassen vergelijkt het Deense beleid van de sociaaldemocraten met het gewenste migratiebeleid van de CDA en VVD. Vervolgens werpt hij een blik op het verleden op de situatie in Zweden in de jaren dertig door de sociaal-democraten, die eugenetica inzetten om het onderklasse-probleem te bestrijden. Eugenetica is het streven naar rasverbetering, onder meer via het steriliseren van laagopgeleiden om hen onvruchtbaar te maken. Lucassen zegt daar het volgende over de problemen bij de onderklassen: ‘Net als vroeger beschouwden velen – ook ter linkerzijde – dit niet zozeer als een gevolg van sociaaleconomische achterstand, maar als een cultureel en zelfs genetisch probleem.’

Lucassen maakt de vergelijking met het verleden om aan te tonen dat ‘rellen’ en ‘baldadig’ gedrag van alle tijden zijn, vooral een veelvoorkomend probleem bij de onderklasse van een samenleving. Vervolgens suggereert hij dat het verder kijken naar andere factoren behalve sociaal-economische achterstand – zoals cultuur – mogelijk kan leiden tot een visie op de kwestie als een ‘genetisch probleem’. Want, zo suggereert hij, in de jaren dertig ging het ook zo.

Een vergelijkbare denkfout wordt gemaakt bij analyses van de ongelijkheid in het onderwijs. Ook hier is een verscheidenheid in prestatie en schooladvies tussen migrantengroepen te zien. Verschil in economische klasse is een belangrijke oorzaak van een laag of hoog schooladvies. Maar als dat toch niet alles kan verklaren, wordt ook hier eerder met de vinger gewezen naar docenten die zouden discrimineren, en niet naar de mogelijke tekortkomingen aan de kant van migrantenkinderen zelf. Uit cijfers van het CBS blijkt dat er wezenlijke verschillen zijn in prestatie tussen migrantenkinderen van verschillende herkomst. De ene groep doet het beter dan de andere. Dit wezenlijke verschil is al voldoende reden om te kijken naar andere factoren dan alleen klasse.

Marokkaan-zijn niet tot essentie maken én factor cultuur niet terzijde schuiven

Dat behoren tot een lage economische klasse en laaggeschooldheid oorzaken kunnen zijn bij de rellen van vandaag, is zeker niet uit te sluiten. En dat we niet het Marokkaan-zijn zien als leidende factor in iemands gedrag – zoals Geert Wilders wel doet –  is bijna noodzakelijk wanneer we niet een groep als geheel willen wegzetten. Het zijn echter wél vaak migrantengroepen die de rellen veroorzaken en dat element zou – samen met cultuur als bepalende factor – meegenomen moeten worden in beleidskeuzes. De inbreng van deskundigen zoals Leo Lucassen leidt tot ontkenning van oorzaken die ons juist zouden kunnen helpen.