Het kabinet-Schoof moet holle frasen als de menselijke maat links laten liggen. Het is vaag en en zorgt ervoor dat tal van regelingen onuitvoerbaar worden, schrijft Jeroen van Wensen.
De operatie om ‘de menselijke maat’ als uitgangspunt van het overheidshandelen te nemen, maakt de sociale zekerheid onuitvoerbaar. Daarom kan het kabinet-Schoof er maar weer beter afscheid van nemen. De burger schiet veel meer op met goede en begrijpelijke regelingen.Het kabinet-Rutte IV, getraumatiseerd door de Toeslagenaffaire, zette het denken over het ‘vergisrecht’ in gang. Een foutje maken mag, en uitkeringsinstanties moeten vertrouwen op de burger: een foutje is meestal geen fraude. Denk bij foutjes aan de burger die per ongeluk een te hoge kinderopvangtoeslag aanvraagt.
Burger mag niet genadeloos worden afgestraft
Zoals aangekondigd in het Hoofdlijnenakkoord gaat het kabinet-Schoof verder op de lijn van het vorige kabinet. Voorop in de strijd gaat het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Vorige week zette minister Eddy van Hijum (NSC) uiteen wat dit betekent voor de sociale zekerheid.
Het uitgangspunt is dat de burger die zich vergist, niet genadeloos financieel een kop kleiner mag worden gemaakt. Dat gebeurde wel bij de Toeslagenaffaire, doordat op last van de Tweede Kamer juist verplicht boetes moesten worden uitgedeeld bij fouten in de aanvragen (Bulgarenfraude!). Ook al was er geen sprake van fraude.
Dat moet anders. Gemeenten en uitkeringsinstanties zoals de Sociale Verzekeringsbank (SVB, voor de kinderbijslag en AOW) krijgen ruimte om zelf te beslissen over boetes. Vaak volstaat een waarschuwing en brengt een boete de burger alleen maar verder in de problemen. De burger die in de knel zit, krijgt ruim de tijd om een te hoge uitkering terug te betalen.
‘Een klein foutje’ mag
Redelijkheid in de uitvoering. Wie is daar nou op tegen? De uitkeringsinstanties juichen het in elk geval toe. Maar wel met de waarschuwing dat de overheid volledig doorschiet. Strafrecht, bestuursrecht, afzonderlijke socialezekerheidswetten – alles moet op de schop. Uitkeringen verstrekken wordt nog complexer. De SVB, maar ook het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV, voor de WIA en de WW) en gemeenten (bijstand) vrezen zelfs onuitvoerbaarheid van tal van regelingen.
Gelukkig blijkt hun tegengeluid krachtig. Van Hijum heeft de complexe wet ingetrokken en komt volgend jaar met een eenvoudiger voorstel. Toch bracht het kabinet vorige week wel alvast naar buiten dat de burger ‘een klein foutje’ mag maken. En het hervonden vertrouwen in de burger en de menselijke maat bleven natuurlijk ook niet onvermeld.
Die boodschap is niet alleen voorbarig, maar ook gevaarlijk. Want wat is een klein foutje? Vermogen in het buitenland vergeten op te geven bij de aanvraag van een bijstandsuitkering? En de menselijke maat? Betekent dat persoonlijke dienstverlening? Het ministerie van Sociale Zaken had bedacht dat iedereen die een foutje maakt bij het aanvragen van een uitkering, recht zou moeten krijgen op een persoonlijk gesprek. Bij het UWV schrokken ze zich kapot, want dat betekent op jaarbasis zo’n tachtigduizend gesprekken. Dat kan het UWV helemaal niet aan.
Tussen beleid en uitvoering zit nog altijd een gapend gat. Ook al heeft de praktijk telkens laten zien dat de fijnmazige dienstverlening en massale processen niet samengaan. Met de toeslagen voor huur, zorg en kinderopvang dacht de overheid miljoenen huishoudens tot op de euro nauwkeurig van voldoende besteedbaar inkomen te voorzien. Het bleek niet te werken. De WIA-uitkering, tot op de euro afgestemd op het verdienvermogen van arbeidsongeschikte werknemers, is evenmin uitvoerbaar.
Schoof en zijn kabinet moeten holle frasen als menselijke maat en vergisrecht links laten liggen. Ze zijn vaag en scheppen verwachtingen die niet zijn waar te maken. Geef de burger liever recht op een redelijke en begrijpelijke WIA-uitkering en kinderopvangtoeslag.