Wat in Duitsland gebeurde, voltrekt zich in andere vorm en op andere schaal al decennia onder onze neus.
‘Hachouma!’ riep het driejarige meisje verschrikt naar mij. Ik had het dochtertje van mijn Marokkaans-Nederlandse kennis een liefkozende tik op haar billen gegeven toen ze langs mij liep. ‘Hachouma!’ riep ze nog een keer, terwijl ze mij nu boos aankeek.
‘Wat zegt ze?’ vroeg ik mijn kennis. ‘Hachouma, je mag niet aan haar billen komen, dat is niet fatsoenlijk,’ antwoordde de moeder van het meisje met een trotse blik in haar ogen.
Nu, ruim tien jaar later, moet ik weer aan dit voorval denken. Na de massa-aanranding in Keulen, waarbij de verdachten afkomstig zijn uit Noord-Afrika, Irak, Syrië en Afghanistan, staat de vraag centraal of cultuur bij (seksueel) geweld jegens vrouwen een rol speelt.
Een aanranding op deze schaal verdient immers een nadere blik op de dadergroep. Wat is het profiel, wat hebben deze mensen gemeen, wat bewoog ze om zoiets verschrikkelijks te doen?
Drogredenen
De drogredenen vliegen ons om de oren. Cultuur zou geen enkele rol spelen, immers ‘blanke mannen randen ook vrouwen aan’. Of mensen zeggen er openlijk liever niet over te praten uit angst om Geert Wilders munitie te geven.
Ook veelgehoord is de stelling: ‘Grenzen dicht voor asielzoekers, daarmee pakken we het probleem aan.’ Elk hier genoemd argument is gefundeerd op onderbuikgevoelens en emotie. Met een degelijke analyse hebben de redeneringen weinig te maken.
Voor de beantwoording van de vraag of cultuur een relatie heeft met (seksueel) geweld, maakt het primair niet uit of de daders van de aanrandingen in Keulen asielzoekers waren of migranten van Arabische en Noord-Afrikaanse afkomst.
Hun verwerpelijke gedrag is te herleiden tot het begrip ‘eer’, dat een centrale rol speelt in al deze culturen. De massa-aanrandingen zijn daarmee, met de informatie die we nu hebben, cultuurgerelateerd en illustratief voor een groot probleem dat al decennia leeft in onze samenleving.
Kuisheid
Een letterlijke vertaling van wat de peuter mij tien jaar geleden toewierp, is lastig te geven. Hachouma in het Arabisch, ayip in het Turks – ‘schaamte’ en ‘kuisheid’ komen het dichtstbij.
Het is een fatsoenscode die bestaat uit ontelbare gewoontes en gebruiken gericht op het beschermen van de kuisheid van de vrouw, wat op jonge leeftijd al wordt ingevuld. De eer van een vrouw is gekoppeld aan haar kuisheid en de eer van de man aan het hebben van kuise vrouwelijke familieleden.
De kuisheid van de vrouw kent gradaties, maar de belangrijkste maatstaf is hoe de gemeenschap over een vrouw oordeelt. Een roddel kan al reden zijn voor verstoting, of erger.
Eerverlies
Per groep of gemeenschap gelden hiervoor verschillende normen en regels. Gezien worden met een man die niet tot de familie behoort, kan eerverlies tot gevolg hebben, maar dat kan ook al na roken op straat of ‘te bloot’ gekleed gaan. De beoordeling door de omgeving gebeurt continu.
Als een vrouw zich niet aan de gedragscodes houdt, schendt zij de familie-eer en daarmee de eer van de mannelijke leden van haar familie. De mannen in de familie moeten optreden tegen deze vrouw om hun positie en status binnen de gemeenschap te behouden of te herstellen. Niet zelden worden de mannen hiertoe ook aangemoedigd door andere vrouwelijk leden.
Homoseksualiteit
Eerherstel kan op verschillende manieren gebeuren. Eerwraak, of eermoord, is het uiterste middel om de familie-eer te herstellen. Jaarlijks zijn er honderden meldingen van eerwraak, in 2013 werden in Nederland twintig mensen vermoord met dit motief. De slachtoffers zijn niet altijd vrouw. Homoseksualiteit wordt bijvoorbeeld ook gezien als eerschending.
Eergerelateerd geweld is de overkoepelende term voor alle vormen van dwang, psychisch en fysiek geweld ten behoeve van eerbescherming of eerherstel. Denk aan niet mee mogen op schoolkamp als meisje, of nergens naartoe mogen zonder begeleiding van een oudere broer, onder dwang geïsoleerd leven, gedwongen worden uitgehuwelijkt, achterlating, et cetera.
Deze zaken komen op grote schaal voor in Nederland, maar slechts een paar dappere strijders verzetten zich ertegen. Voor de rest is wegkijken altijd een comfortabele optie geweest. ‘Keulen’ kan dit, hoop ik, veranderen.
Korte rokjes
Want de fatsoenscode werkt ook de andere kant op. Een vrouw die zich niet fatsoenlijk gedraagt, dus die zich bijvoorbeeld mooi opmaakt, korte rokjes draagt, zich vrij beweegt in de buurt van mannen of alcohol drinkt, kent geen eer. Dat heet ‘Namussuz’ in het Turks, overigens een veel gebruikt scheldwoord, ook in Nederland.
En een vrouw zonder eer, is een vrouw voor het grijpen. Zeker als zij niet behoort tot de directe omgeving van de betreffende man(nen). Dus als een vrouw midden in de nacht op een druk plein vol mannen feest staat te vieren, is zij vrij weinig waard – of zij nou een Duitse, een Marokkaanse of een Syrische is. Een fatsoenlijk meisje is ze in elk geval niet.
Een Keulse imam gaf onlangs aan dat de aanrandingen in zijn stad de schuld waren van de vrouwen zelf. Immers, ‘ze waren halfnaakt en hadden parfum op’. We reageerden allen geschokt, maar in feite worden meisjes en vrouwen al decennia, ook in ons land, onderdrukt, klein gehouden en mishandeld met dergelijke verwerpelijke codes en de bijbehorende consequenties bij schending ervan.
Potentiële verkrachter
Wat precies is gebeurd in Keulen, moet nog blijken. Maar gezien het profiel van de verdachten en de (deels anonieme) verklaringen van de politie, is het zeer reëel om te stellen dat de massa-aanranding een belangrijke culturele component kent.
Let op: op geen enkele wijze kan daarmee worden gezegd dat iedere man die leeft bij strenge erecodes een potentiële verkrachter is. Dat zou onjuist zijn. Maar laten we niet doen alsof we geen flauw idee hebben van wat in Duitsland gebeurde, terwijl het al decennia onder onze neus gebeurt, zij het in andere vormen en op andere schaal.
Wegkijken mag niet meer. Dit moet bespreekbaar worden gemaakt, opdat geen enkel meisje van drie meer weet wat ‘hachouma’ betekent en geen vrouw meer slachtoffer wordt.