Onverwacht werden de Duitse verkiezingen toch nog spannend. Een historisch verlies voor de Grote Coalitie, CDU en SPD, en vooral een groot succes voor Alternative für Deutschland (AfD). Vrijwel alle opiniepeilingen hadden de anti-immigratiepartij op minder dan tien procent geschat, maar met 12,6% werd zij de derde partij van Duitsland. Weer een belangrijke les dat peilingen geen voorspellingen zijn. En er zijn nog meer lessen te trekken, schrijft Geerten Waling.
Politicoloog Armen Hakhverdian schreef op Twitter: ‘Wat fijn is aan verkiezingsuitslagen is dat ze uiteindelijk precies datgene bevestigen wat je toch al vond.’
Meer mensen gefrustreerd
Ik dacht terug aan de Amerikaanse verkiezingsavond in sociëteit De Kring, op 8 november vorig jaar. Ik was gevraagd te debatteren met twee deskundigen van de Amerikaanse politiek, Ruth Oldenziel en Kay van de Linde. Toen ik opperde dat die Trump best weleens als winnaar uit de bus zou kunnen komen, werd ik uitgelachen. De zaal lachte vrolijk mee.
Volgens Elsevier Weekblad
Robbert de Witt: Winst AfD zal juist leiden tot meer ‘Europa’
Het kon bijna niet anders dat ook Duitsland zich vroeg of laat zou invoegen in de rij landen waarin outsiderspartijen, die zich afkeren van het establishment, een plek hebben opgeëist. Juist in Duitsland, waar de kiesdrempel de AfD (en ook de rechtsconservatieve FDP) in 2013 nog uit het parlement hield, zijn meer en meer mensen gefrustreerd dat hun mening niet wordt vertegenwoordigd.
Eeuwige schuld van Duitsers lijkt toch niet zo eeuwig
Duitsland is in alle 299 kiesdistricten naar rechts opgeschoven. Afshin Ellian schreef gisteren dat de grootste erfenis van kanselier Merkel is, dat AfD is verkozen in de Bondsdag. ‘Wir haben es geschafft,’ jubelde AfD-voorman Alexander Gauland inderdaad triomfantelijk na de eerste exitpolls.
Zelfs de vergoelijkende uitspraken van Gauland over Duitsland in de twee wereldoorlogen weinig hebben afgedaan aan het verkiezingssucces. De eeuwige schuld en schroom waarmee al generaties Duitsers worden opgevoed lijken toch niet zo eeuwig te zijn. Maar wat nu?
Gevaren voor de Duitse democratie
De angst van links en rechts voor nazistische sentimenten in de AfD is niet ongegrond. De partij heeft die sentimenten wel in zich, maar is geen openlijk nazistische partij. Als zij dat wel zou zijn, dan zou zij gelukkig direct volgens de strenge Duitse Grondwet kunnen worden verboden. Vooralsnog lijken veel AfD’ers niet zozeer enge ideologieën te willen opgraven, maar vooral een tegengeluid te willen bieden.
Echt subtiel doen ze dat overigens niet. In de campagne hing de partij provocerende posters op, zoals een afbeelding van een blanke, zwangere vrouwenbuik met daarboven de quasi-racistische tekst ‘”Nieuwe Duitsers?” Die maken we zelf wel’. Zelfs in Nederland zou geen rechtse partij zo ver durven gaan.
Toch is er reden voor optimisme
Dat de grieven van veel Duitsers nu eindelijk vertegenwoordigd zijn in de Bondsdag is geen slecht nieuws voor de democratie. Het kan nog alle kanten op met de AfD. Partijvoorzitter Frauke Petry nam direct al afstand van Gauland en kondigde theatraal aan dat zij niet in de AfD-fractie plaatsneemt. Vermoedelijk vestigt zij daarmee een record ‘zetelroven’ – zij het dat Petry een direct, individueel mandaat kreeg van haar kiesdistrict.
Petry zal als onafhankelijk parlementariër de Bondsdag betreden. In haar eentje kan ze weinig, maar Petry is een slimme ondernemer. Zij zal proberen meer AfD-politici achter zich te krijgen. Vier leden van het parlement van de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern kondigden inmiddels ook aan hun AfD-fractie te verlaten. Als het Petry niet lukt de AfD te heroveren, kan zij ook een nieuwe partij oprichten met een gematigder uitstraling. Een soort Forum für Demokratie, zeg maar.