Gisteren beluisterde ik CDA-leider Sybrand Buma die de negende HJ Schoo-lezing van Elsevier Weekblad hield in de Rode Hoed. De jaarlijkse lezing is een monument geworden ter nagedachtenis aan de vandaag precies tien jaar geleden overleden journalist en Elsevier-hoofdredacteur Hendrik Jan Schoo.
Eerder spraken onder meer de bestuurders-politici Frits Bolkestein, Mark Rutte, Frans Timmermans, Ahmed Aboutaleb en Edith Schippers. Buma was dus geen echt verrassende keuze. Bovendien waren de verwachtingen niet al te hooggespannen, want wat wil je van een politicus in formatietijd: Buma’s beide handen waren gebonden, zijn lippen aan elkaar geniet.
De alternatieve troonrede van Buma
Toch hield Buma een verhaal dat authentiek mag worden genoemd. Waarschijnlijk in de veronderstelling dat de aanstaande troonrede in de laatste dagen van Rutte II inhoudelijk nogal tegen gaat vallen, had hij besloten iets groots te maken van zijn lezing.
Na een paar kwinkslagen over ‘Jesse, the movie’, ‘Sharon, het boek’ en nu ‘Sybrand, de lezing’, liet Buma de dagelijkse politiek achter zich en gaf hij zich over aan een exercitie over de Verwarde tijden waarin wij leven. Niet uit zijn hoofd, dan werd het zo’n toneelstukje, maar wel had hij de tekst zelf geschreven. Zonder spindokter.
De kloven in de samenleving, het individualisme, de ‘gewone Nederlanders’ (weg met die term ‘boze burgers’) die met oprechte grieven in opstand komen tegen de elites die hen in de steek hebben gelaten, die elites met hun progressieve verabsolutering van de ‘gelijkheid’ en ‘vrijheid’, met hun ‘struisvogelgedrag’ jegens alle ontwikkelingen ‘die totaal onverenigbaar zijn met hun vastomlijnde perceptie’ – in een paar rake schetsen presenteerde Buma zijn grachtengordelpubliek een gepeperde rekening van decennialang progressief beleid.
Heeft het CDA eindelijk een bezielend verhaal te pakken?
Die progressieve voorhoede constateert verbijsterd dat er misschien niet altijd sprake is van vooruitgang. Van altijd meer gelijkheid en vrijheid, zoals de belofte al sinds de Franse Revolutie luidt. Nee, bij al haar verheven, vooruitstrevende projecten zijn die gewone Nederlanders ‘verweesd’ (Fortuyn) en ‘verward’ (Schoo) achtergebleven.
De waarden vrijheid en gelijkheid wijst Buma niet af, maar hij wijst erop dat ze zijn geworteld zijn in een traditie, cultuur en gemeenschap. Die moeten worden uitgedragen en gekoesterd. Niet alleen het Wilhelmus moet worden gekend, ook de historische documenten die Nederland hebben gevormd zijn het lezen waard. Zoals hij al deed in zijn boek Tegen het cynisme (2016) pleitte Buma voor een herwaardering en grootse tentoonstelling van de geboortepapieren van Nederland. Plagerig voegde hij eraan toe: ‘zoals de Amerikanen ook doen met hun slappe aftreksel van ons Plakkaat van Verlating, die Declaration of Indepence.’
Verwarde tijden!’ die om richting vragen
Dit boek bevat de uitgebreide, geannoteerde en geïllustreerde versie van de negende
HJ Schoo-lezing van Elsevier Weekblad die CDA-leider Sybrand Buma maandagavond 4 september 2017 heeft gehouden in de Rode Hoed in Amsterdam.
Het CDA heeft het in de afgelopen vijftien jaar al vaak geprobeerd. De ‘herijking’ of ‘herbronning’ om de christendemocratie nieuw leven in te blazen, om een counternarrative te plaatsen tegenover doorgeschoten links (grote overheid), tegenover doorgeschoten rechts (marktdenken) en tegenover de nieuwe politiek van ‘populisten’. Balkenende schutterde wat over normen en waarden, maar wist uiteindelijk onze onttoverde wereld niet van een nieuw bezielend verhaal te voorzien.
Buma als nieuwe voorman van een verlicht conservatisme
Buma slaagt er steeds beter in. Zijn lezing bevatte veel clichés, maar toch blijkt hij duidelijk op zoek naar een eigen weg. Tussen links en rechts, tussen revolutie en reactie, tussen vooruitgang en stilstand, tussen politiek en filosofie, tussen goddeloosheid en religie.
Lange tijd was de naam Groen van Prinsterer niets dan een zachte echo uit het verre verleden van de christendemocratie, maar Buma stoft het antirevolutionaire en christenhistorische gedachtegoed af. Zijn lezing was eigenlijk een preek, niet vrij van het geheven vingertje dat ook samenvalt met die protestantse traditie, onder meer over die vermaledijde vrije meningsuiting waar christendemocraten altijd even tegen moeten ageren.
Maar toch… In het Nederland van nu, waar de waardenloosheid heerst bij de verheerlijkers van de gelijkheid (progressieven) en die van de vrijheid (liberalen) is het verlichte conservatisme dat Buma representeert een steeds verleidelijker uitvlucht.