Premier Mark Rutte spreekt woensdag voor de derde keer in zijn leven een Regeringsverklaring uit. Die bestaat historisch gezien uit een paar vaste elementen. Behalve een verantwoording voor de formatie en een uiteenzetting van het voorgenomen beleid bevat ze nog een derde vast element. De Regeringsverklaring begint namelijk vaak met een dankwoord aan de ministers die hun functie hebben neergelegd.
Soms gebeurt dat zeer uitvoerig en loopt de nieuwe minister-president alle vertrokken bewindslieden even langs, soms blijft het dankwoord geheel achterwege, zoals in de Regeringsverklaring van Joop den Uyl op 28 mei 1973.
Filosofische noties
Ook het slot is een vast ritueel. Na een eindeloze opsomming van allerlei beleidsvoornemens bevatten de slotalinea’s vaak een paar filosofische noties. De visie waarvan het hele betoog meestal is gespeend, moet hier opeens een plaatsje krijgen. Ze is een echo van het befaamde slot van de Regeringsverklaring van Den Uyl, die in 1973 het bijbelboek Spreuken nogal vrij citeerde: ‘Waar visie ontbreekt, komt het volk om.’
Wacht op onze daden
Deze geïllustreerde bundel bevat alle 29 Regeringsverklaringen die sinds 1945 zijn gehouden, inclusief de Regeringsverklaring die Mark Rutte op woensdag 1 november 2017 zal uitspreken.
Lubbers besloot in 1982 zijn Regeringsverklaring met ‘Niet tegen maar met elkaar’ en in 1986 met ‘Een keuze van allen, voor allen’. Toen hij in 1989 met de PvdA ging regeren, werd het lastig.
Lubbers wilde zijn Regeringsverklaring in 1989 graag besluiten met een citaat uit het nieuwste boek van de Nijmeegse theoloog Edward Schillebeeckx (1914- 2009): ‘Mensen zijn de woorden waarmee God zijn verhaal vertelt.’ Maar volgens vicepremier Wim Kok zou de Regeringsverklaring dan te religieus eindigen. Dus werd het: ‘Mensen vormen de woorden in het verhaal van de geschiedenis. Anderen zullen zeggen: in Gods verhaal.’ Die laatste zin werd uitgesproken op verzoek van de CDA-fractie, die de uitgeklede versie van Schillebeeckx te kaal vond.
Op zijn beurt gebruikte Kok aan het slot van zijn Regeringsverklaring in 1994 een frase die later furore zou maken als uitspraak van Pim Fortuyn: ‘Een bestuur dat zegt wat het doet en doet wat het zegt.’ Jan Peter Balkenende noemde aan het slot van zijn Regeringsverklaringen nog eens het motto van het betreffende kabinet. ‘Duidelijkheid en daadkracht’ in 2002, ‘Meer werk’ in 2003, en ‘Samen werken, samen leven’ in 2007.
Vertrouwen in de toekomst
De altijd optimistische Rutte besloot zijn eerste Regeringsverklaring met het uitspreken van vertrouwen in de toekomst, niet toevallig ook de titel van het Regeerakkoord van zijn derde kabinet. Rutte: ‘Wij zullen ons werk niet alleen met volle inzet doen maar ook met optimisme over de toekomst. Nederland is een prachtig land en we hebben alles in huis om toonaangevend te zijn.’
Toen hij in 2012 zijn tweede Regeringsverklaring uitspraak, was het crisistijd. Rutte, met een verwijzing naar de titel van het Regeerakkoord van zijn tweede kabinet – ‘Bruggen slaan’: ‘Wij realiseren ons heel goed dat we grote offers vragen van alle Nederlanders. Maar het kan wél. En het lukt als we de komende jaren op alle niveaus samenwerken en bruggen slaan. Naar elkaar en naar de toekomst.’
Woensdag zal blijken hoe groot de invloed van de vicepremiers van CDA, D66 en ChristenUnie is geweest op het slot van de Regeringsverklaring. Met andere woorden, blijft het bij een kaal ‘vertrouwen in de toekomst’ of klinkt nog iets dat lijkt op een vergezicht. Rutte is meestal afkerig van visie (wat ook een visie is natuurlijk), maar de drie coalitiepartners hebben een wat andere achtergrond en zullen hun best hebben gedaan hun ideologie door te laten klinken in de Regeringsverklaring, die Rutte immers uitspreekt namens het hele kabinet. Over een paar uur zullen we het weten.