Cancel culture en ontgroeningsproces zijn gelijk: wie bevraagt, is cancelled

Het academisch jaar gaat weer beginnen en als u net zoals Constanteyn Roelofs ooit eens bij zo’n enge sekte voor hockeykids met statusangst en machtsfantasieën hebt gezeten – het corps – dan betekent dat: ontgroeningen. En die verschillen helemaal niet zo veel van cancel culture.

De kennismakingstijden zijn eigenlijk achterhaald, stom en sadistisch; voor corona was het al een fantastische manier om allerlei enge ziektes over te dragen (een norovirus op een introductiekamp is zo’n beetje de negende cirkel van de hel) en na de tragische dood van Sanda Dia bij een Belgisch nepcorps is het maar de vraag of de praktijk de volgende eeuw haalt.

Toch is niet alles slecht. Als je eenmaal zo’n ontgroening hebt doorgemaakt, krijg je als het goed is vrienden voor het leven en ze leert je de rest van je leven heel goed inschatten wie de sadisten zijn, wie de meelopers en wie er wel een rechte ruggengraat heeft. Ze toont de mensen in hun ware aard. Ook is de ontgroening een goedgevulde kist vol prachtige machtspelletjes en leert je aardig om te gaan met dat soort shenanigans op werk en in het dagelijks verkeer, want samenleven is vaak weinig meer dan een grimmig spel van clubjes, positie en macht. Dat kun je dus maar beter trainen.

Cancel culture lijkt veel op ontgroeningsspel

De essentie van het machtsspel van de ontgroening is dat je als aankomend lid niet kunt winnen. Bij dit spel wordt de aspirant klein gemaakt en gedesoriënteerd door een opdracht te geven die onvervulbaar is, omdat de voorwaarden met elkaar in tegenspraak zijn. De paradox is hier een machtsinstrument: doe je te veel je best met de opdrachten en met opvallen, dan ben je een streber met een grote muil en moet je kapot, als je te weinig opvalt, ben je een grijze muis en te saai voor de club, dus dan moet je ook kapot.

Wat we tegenwoordig cancel culture noemen, lijkt bijzonder sterk op dit ontgroeningsspel. Activisten tonen hun sadistische inborst, zucht naar belangrijkheid en erkenning of een onverwerkt vadercomplex ook graag door burgers en bedrijven te onderwerpen aan dit soort onwinbare, paradoxale spelletjes. Zoals Matt Taibbi in zijn bespreking van het boek White Fragility goed aangeeft, is het racismespel onwinbaar: iedereen is racistisch, want iedereen die niet onder ogen wil komen dat ie een racist is, heeft last van white fragility, wat als kenmerk van een racist telt. Het bevragen van de paradox is een bewijs van schuld. Hij noemt het een heksenproef: als je blijft drijven, ben je een heks en moet je dood, als je zinkt ben je geen heks, maar helaas ook dood.

Wie bevraagt, is homofoob, islamofoob of cancelled

Dit patroon zien we veel vaker bij ‘progressieven’ op posities van macht en gezag: van D66-minister Ingrid van Engelshoven moeten we tegelijkertijd de geslachtsregistratie schrappen, maar wel turven of de man-vrouwverhouding wel fiftyfifty is: als je dit bevraagt, ben je een seksist en cancelled. Van de homocommunity mogen we seksualiteit niet in hokjes stoppen, maar moeten we elk jaar de afkorting die begon als ‘holebi’ uitbreiden met nog meer letters van granulair verdeelde seksuele identiteiten: als je dit bevraagt, bent je homofoob of transfoob en cancelled.

Van UvA-wetenschappers moeten we hoge hakken seksistisch vinden, maar boerka’s weer niet, omdat een wandeltent die is gemaakt om de vrouw uit de publieke ruimte te gummen net zo’n individuele keuze is als hoge hakken aan te doen: als je dit bevraagt, ben je islamofoob en cancelled.

Eindeloos de islam ophemelen

Atheïstische pseudobohemiens in Letterland kunnen tegelijkertijd tamme christenen afkraken, maar wel eindeloos de islam ophemelen, ondanks dat er bijna geen islamitisch land is waar je kan schrijven wat je wil: idem. Kolonialisme, slavernij en landjepik zijn de bron van al het kwaad, maar op een of andere manier geldt dat alleen als de daders wit zijn: de erflaters van de Barbarijse zeerovers of het gigantische Ottomaanse Rijk of Perzische Rijk zijn óók de onderdrukten: als je dit bevraagt, ben je een imperialist en cancelled. 

Aan de redelijke kant van het debat vraagt men zich af hoe men zo paradoxaal kan denken: welnu, dat kan helemaal niet als je speelt volgens de regels van de logica, maar als je speelt volgens de regels van de macht, dan kan het wel, omdat het opleggen van een paradox een uitoefening van macht is. Sadisme middels een paradoxale heksenproef is wat de heksenjagende gemeenschappen vroeger deden en wat ontgroenende verenigingen doen. De wetenschappers, diversiteitsconsultants, aan de macht gelieerde activisten en journalisten in gezaghebbende media treiteren en sarren de mensen onder aan de maatschappelijke piramide voortdurend met dit soort paradoxen.

Enige manier om te winnen, is door niet te spelen

Het grote verschil tussen cancel culture en echte ontgroening is dat er geen catharsis komt. Bij een echte ontgroening is de bedoeling dat het spel eindigt en de feut verandert in lid; ofwel omdat de novice ineens snapt dat het een spel is, of als de lol eraf is en er traantjes vloeien.

Het grote geheim: de enige manier om te winnen, is door niet te spelen en gewoon kenbaar te maken dat de keizer geen kleren aanheeft. Of breken, of de paradox benoemen en deel worden van de machtsstructuur. Als dat moment komt, gaan de lichten in de disco aan, krijgt het slachtoffer een biertje en een das die aangeeft dat ie bij de club hoort en is het spel voorbij; bij de volgende ronde staat de net geïnitieerde aan de andere kant van het hek.

Het is geritualiseerd en begrensd in de tijd, namelijk geconcentreerd in twee weken ontgroening vlak voor het begin van het academisch jaar. Bij het paradoxpesten van de activisten komt dat moment nooit – cancelcultuur is een eindeloze ontgroening zonder lidmaatschap aan het eind en een garantie voor vijanden voor het leven.