Natuurrampen golden vroeger als plagen, gezonden door God als sanctie voor onze misdragingen, schrijft Roelof Bouwman. Groene gelovigen kijken in 2021 ook zo aan tegen overvloedige regenval: het is onze eigen schuld.
Helaas voor de betrokkenen genieten niet alle takken van wetenschap bij het grote publiek een even florissante reputatie. Neem sociologie. In de ogen van velen is dat een discipline met vooral beoefenaars die graag in ondoorgrondelijk jargon de ene open deur na de andere intrappen.
Roelof Bouwman (1965) is historicus en journalist. Hij schrijft wekelijks over politiek, geschiedenis en media.
Theologen kampen met een heel ander probleem. Hun studieobject brengt mee dat je er geen feitelijk onderzoek naar kunt doen. Volgens critici hoort theologie daarom helemaal niet op universiteiten thuis.
Ook antropologen worden niet door iedereen serieus genomen. Ze hebben de naam een bijna morbide belangstelling aan de dag te leggen voor alles wat exotisch is, bij voorkeur in afgelegen oerwoudgebieden in de binnenlanden van Afrika.
De ‘eigen’ samenleving in het laagveenmoeras
Die reputatie is niet helemaal terecht. Al in de jaren zestig verlegden veel antropologen hun aandacht naar de ‘eigen’ samenleving. In 1977 leverde dat een prachtig proefschrift op over Ottoland, een dorpje in de Alblasserwaard.
De Alblasserwaard is, zoals bekend, een voormalig laagveenmoeras ten noorden en noordoosten van Dordrecht, dat in de Middeleeuwen op initiatief van de graven van Holland is ontgonnen. Zo ontstond een uitgestrekt veenweidegebied, omsloten door rivieren en kanalen.
Overstromingen als plagen, als straf van God
Antropoloog Jojada Verrips zette in zijn proefschrift uiteen hoe dat kordon van water niet alleen zorgde voor een geografisch isolement, maar ook bijdroeg aan het mentale klimaat in de Alblasserwaard. De overstromingen die de waard veelvuldig teisterden, versterkten bij de bevolking van generatie op generatie het idee afhankelijk te zijn van een wrekend en straffend opperwezen.
‘Overstromingen,’ schreef Verrips, ‘golden als plagen, die rechtstreeks door God werden gezonden als reactie op misdragingen. In de ogen van de plattelandsbevolking reageerde de natuurlijke omgeving op haar zonden. Met behulp van dit soort denkbeelden oriënteerde zij zich ten opzichte van de natuur, de samenleving en zichzelf.’
Dat lijkt een achterhaalde manier van denken die in 2021 niet meer bestaat. Maar die schijnt bedriegt.
Lees ook dit commentaar van Carla Joosten: De eerste les van de overstromingen is er al
In het verleden waren er ook natuurrampen
Een voorbeeld: onlangs zijn delen van Nederland, en vooral van Duitsland en België, zwaar getroffen door overstromingen na overvloedige regen. Was dat iets heel uitzonderlijks?
Nee. Geologen wijzen er graag op dat de aarde al vier en een half miljard jaar bestaat en dat alle rampen in het verleden al eens hebben plaatsgehad. Inclusief een 200 meter hogere en 100 meter lagere zeespiegel en een broeikasaarde met meer dan twintig keer zoveel CO2 in de atmosfeer en een twintig keer zo snelle zeespiegelstijging als nu. Door natuurlijke oorzaken.
Klimaatverandering is onze eigen schuld
Met die wetenschappelijke kennis in het achterhoofd zou je denken dat politici en opiniemakers een beetje voorzichtig zijn met het aanwijzen van ‘schuldigen’ aan de regenval. Maar nee. Over natuurlijke oorzaken werd al snel niet meer gesproken, het was allemaal ‘klimaatverandering’. En die is, zoals bekend, onze eigen schuld. ‘We’ stoten immers te veel CO2 uit.
Overstromingen als reactie op misdragingen en een natuurlijke omgeving die reageert op onze zonden: het is net als vroeger in de Alblasserwaard.
Laten we er maar niet vreemd van opkijken. ‘Tweeduizend jaar christendom heeft het besef van schuld en boete diep in de psyche van de westerse mens verankerd,’ schreef Frits Bolkestein in 2016 in Elsevier Weekblad. ‘Wij zijn schuldig, dus wij verdienen de rampen die op ons afkomen, tenzij wij boetedoen op aanwijzing van de predikers.’
Die predikers heten tegenwoordig Greta Thunberg, Frans Timmermans en Ed Nijpels. Behalve op onze goedgelovigheid rekenen ze – zie de onlangs gepresenteerde ‘Green Deal’, het vergroeningscontract van de Europese Unie – vooral op ons geld.
Ook dat komt bij religies wel vaker voor.