Zowel op werelduniversiteitenranglijst als de wereldwijde schaakolympiade was slechts een marginale rol weggelegd voor Europese landen. Het geeft te denken dat Europa’s denkkracht tegelijk afneemt met zijn dominantie op het wereldtoneel, schrijft Philip van Tijn.
Philip van Tijn is bestuurder, toezichthouder en adviseur. Hij schrijft wekelijks een blog over de actualiteit.
De laatste tijd wordt veel geschreven over Europa als factor in de wereld van vandaag. Het oude continent, bron van veel beschaving, het werelddeel dat de oceanen beheerste, dat ooit de halve wereld heeft gekoloniseerd, enzovoort. Maar hoe staat het er in 2022 mee?
Europa economisch in potentie reus, geopolitiek een dwerg
EW heeft zich over dit thema verre van onbetuigd gelaten. Het algemene beeld: Europa is economisch gezien in potentie een reus, die dat onvoldoende uitbuit, militair en geopolitiek meer dan een dwerg, maar veel minder dan het werelddeel zou kunnen zijn (werelddeel is exclusief Rusland en eigenlijk te omschrijven als EU+).
Elke dag vertellen de media hoe ons werelddeel achteruit kachelt, in ongeveer alle opzichten. In werkelijkheid valt het wel mee: bijna alle Europese landen zijn een democratie, waarvan de meeste ook nog zuiver op de graat. Bijna alle Europese landen verkeren in de (sub)top van de mondiale welvaart en gezien de enorme aantallen immigranten en internationale studenten, is ons werelddeel kennelijk nog heel erg aantrekkelijk. Misschien zouden we het zelfs wat minder aantrekkelijk moeten maken.
Universiteit Utrecht hoogst genoteerd, op 54ste plaats
Afgelopen maandag, 15 augustus, verscheen de jaarlijkse Academic Ranking of World Universities (ARWU). Dat is een kwaliteitsrangorde van alle universiteiten op aarde, opgemaakt door een instituut in Sjanghai. Hoewel elke rangorde altijd een zekere mate van willekeur heeft en alles voor discussie vatbaar is, wordt de ARWU mondiaal als betrouwbaar beschouwd – althans, er is geen betrouwbaarder rangorde.
Ranglijsten hoger onderwijs
- Vergelijk 2.182 opleidingen
- Medailles voor topopleidingen
- Feiten en cijfers voor studiekeuze
- Kansen op de arbeidsmarkt
In Nederland trok vooral de aandacht dat de Leidse universiteit uit de top-100 was verdwenen. ‘Gevallen’ stond er meestal, of zelfs ‘gedonderd’. Nu hebben ‘we’ nog maar drie universiteiten in de top-100 staan: Utrecht (54), Groningen (66) en Erasmus Universiteit Rotterdam (87, en als enige gestegen). We doen het iets beter dan België, met Gent (74) en Leuven (95), maar dat is een schrale troost.
Maar we hadden het over Europa, en niet over Nederland en België. Welnu, in de top-100 bevinden zich negentien EU-landen en 11 Europese niet-EU-landen, met name het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Op zichzelf lijkt dat helemaal niet zo slecht, al gaan de Verenigde Staten met veel minder inwoners dan Europa aan kop met 39 universiteiten en staat China, met veel méér inwoners en een kennishongerige bevolking, op nummer 9.
Verenigde Staten domineren de ranglijst, rest van de wereld rukt op
Er zijn twee ‘maren’. In de echte top (de top-10, -20 of -30) bevindt zich maar een enkele Europese universiteit. Die toplijstjes worden gedomineerd door Amerikaanse universiteiten, wat ook wel begrijpelijk is, want die hebben én inhoud én aantrekkingskracht én geld én de wereldtaal Engels als voertaal. Maar toch heeft de Eidgenössische Technische Hochschule Zürich (vergelijkbaar met de TU Delft) het tot de 20ste plaats weten te brengen.
De ‘tweede maar’ is nog belangrijker. Bijna alle Europese universiteiten zijn in de rangorde gedaald en dat is eigenlijk al jaren de trend. Dat is bedenkelijk, want het is een indicatie voor de achteruitgang van Europa in het algemeen. Je kunt natuurlijk ook omgekeerd redeneren: omdat de kwaliteit van het universitaire onderwijs in landen als Zuid-Korea zo is gestegen, zijn Europese universiteiten in de rangorde gedaald en dat is misschien een gunstige mondiale ontwikkeling. Maar het blijft toch raar dat de Purdue University in West Lafayette (Indiana) op de ARWU-lijst alle Nederlandse universiteiten behalve Utrecht en Groningen achter zich laat. Ik had er nog nooit van gehoord, u wellicht ook niet, maar Purdue telt 70.000 studenten en heeft een eigen vliegveld, Purdue University Airport. Dat heeft niets met kwaliteit te maken, maar toch.
Oezbekistan winnaar van schaakolympiade – wie had dat gedacht?
En dan de tweejaarlijkse schaakolympiade, dit jaar gehouden in Chennai (India), dat de organisatie overnam van Moskou, omdat Rusland werd geweerd. En China deed niet mee wegens angst voor coronabesmettingen, maar met 188 deelnemende landen deed verder de hele wereld mee. En vrijwel alle landen deden dat met hun beste schakers.
Winnaar werd Oezbekistan, gevolgd door Armenië, India 2 en India 1. Pas op de vijfde plaats vinden we het eerste westerse land, de Verenigde Staten, gevolgd door Moldavië, Azerbeidzjan, Hongarije, Polen en Litouwen. En dan, op plaats 11, hoera, Nederland!
Maar als dit een quizvraag zou zijn, zou toch (bijna) niemand hebben gedacht aan landen als Oezbekistan, een land waarvan hier wordt gedacht dat ze daar nog in de Middeleeuwen leven, of Moldavië, waar het inkomen per hoofd verreweg het laagste in heel Europa is en dat continu door Rusland wordt bedreigd. In de top-10 dus alleen de Verenigde Staten als westers land en in de top-20 vier West-Europese landen – Oost-Europa is overigens veel beter vertegenwoordigd. Ook hier valt de vergelijking met het verleden en dus de ontwikkeling zwaar in het nadeel van Europa uit.
Bij de vrouwen, wier schaakolympiade altijd gelijktijdig wordt gehouden, heerst ongeveer hetzelfde beeld. In de top-5 is de winnaar Oekraïne (deze keer zonder Songfestival-vrijgevigheid), gevolgd door Georgië, India, Kazachstan en de Verenigde Staten op de vierde plaats.
Lees ook deze terugblik op de legendarische schaakpartij Fischer vs. Spassky, 50 jaar geleden: de Koude Oorlog op het schaakbord
Het is toeval dat de olympiade ongeveer eindigde toen de ARWU-ranking werd gepubliceerd. Maar het is geen toeval dat ik ze in één adem noem. Universiteiten zijn, naast zoveel meer, de centra van kennis en kunde, de motor van de vooruitgang, in alle vormen en gedaanten. Schaken is de denksport bij uitstek, die op topniveau wordt beoefend door mensen die worden gekenmerkt door een hoge intelligentie en grote denkkracht.
Dat op deze beide fronten Europa het laat afweten, geeft minstens zozeer te denken als ons tekortschieten in de mondiale geopolitiek, of het nu Oekraïne, Afrika of Azië betreft.