Bijna dertig jaar geleden richtte José Márcio Ayres het Mamirauá Sustainable Development reservaat op, het grootste stuk beschermd regenwoud ter wereld. Ayres ontving in 2002 de Rolex Award for Enterprise. Amper een jaar later overleed de Braziliaanse wetenschapper, maar in het hart van de Amazone leeft zijn erfenis voort.
Nieuw model van milieubescherming
Het Mamirauá Sustainable Development Reservaat ligt in de Braziliaanse staat Amazonas. Het is baanbrekend door zijn omvang, maar evengoed omdat leefmilieubehoud op een nieuwe manier wordt benaderd. Het reservaat is het geesteskind dat de Braziliaanse primatoloog en Rolex Award Laureaat José Márcio Ayres in 1996 oprichtte.
Ayres werd naar het gebied gelokt door de kale oeakari, een aap met een opvallend rood gelaat. Door ontbossing en landbouw was zijn populatiegrootte gedaald. Eens ter plekke ontwikkelde Ayres een nieuw model van leefmilieubehoud, waarbij hij aan het welzijn van de lokale bevolking evenveel belang hechtte als aan het behoud van het wildlife. In de plaats van de mensen uit het gebied te verjagen, stelde hij ze aan tot reservaatmanagers. Zo verbeterde Ayres het levensonderhoud van 12.500 mensen. Vroeger voelden ze zich gedwongen om voor hun broodwinning de natuurlijke bronnen rondom hen uit te putten, nu zijn ze bewakers van het woud waarin ze wonen.
De dialoog van wetenschap en lokale kennis
“Het behoud van de Amazone is onmogelijk zonder de lokale bevolking, zonder de dialoog van wetenschap en lokale kennis”, zegt Emiliano Esterci Ramalho, wetenschappelijk directeur van het Mamirauá Instituut. Dit instituut werd in 1999 door Ayres opgericht. Het ondersteunt het management van het reservaat met onderzoek, ontwikkeling en opleidingen op het vlak van duurzame land- en bosbouw en leefmilieubescherming en -monitoring.
Voor hij wetenschappelijk directeur van de organisatie werd, bestudeerde Ramalho als stagiair de arapaima (een Zuid-Amerikaanse zoetwatervis) in de meren van Mamirauá. Hij ontmoette Ayres slechts kort, maar het was wel op Ayres’ aanmoediging dat Ramalho naar Mamirauá terugkeerde om er jaguars te bestuderen. De daaropvolgende twintig jaar leefde en werkte hij in het reservaat.
Het levenswerk van Ayres breidt zich uit
Als erkenning voor zijn werk ontving José Márcio Ayres in 2002 de Rolex Award for Enterprise. Dankzij die steun kon hij zijn project uitbreiden naar het aangrenzende Amanã-reservaat, wat resulteerde in het grootste stuk beschermd regenwoud ter wereld (11.000 km2). Jammer genoeg overleed Ayres een jaar later.
Maar zijn levenswerk breidt zich verder uit. Het Marimauá Reservaat is door de internationale Conventie van Ramsar over watergebieden van internationale betekenis erkend en het is ook UNESCO Werelderfgoed. Voorts bleek Ayres’ model van community-based leefmilieubehoud zo succesvol dat het intussen wereldwijd, van het Amazonegebied tot Oost-Afrika, werd gekopieerd in meer dan dertig reservaten.
Gedeelde passie voor de Amazone
Voor de aantrekkingskracht van het Mamirauá Reservaat viel ook de Franse bio-akoestische wetenschapper Michel André, die al meer dan 25 jaar geluid gebruikt als een tool om de biodiversiteit in kwetsbare ecosystemen te monitoren en beschermen.
Ayres en André ontmoetten elkaar in 2002 in Tokio, waar ze beiden hun Rolex Award for Enterprise ontvingen. André werd er bekroond voor een onderwatertoestel dat de geluiden van walvissen oppikt en nabije schepen verwittigt, zodat botsingen tussen dier en boot worden vermeden. In de Japanse hoofdstad deelden Ayres en André hun liefde voor de Amazone. André was geïnteresseerd in de communicatie van dolfijnen en daarover kon Ayres veel verhalen vertellen. Nadat ze hun Award in ontvangst hadden genomen, keerden ze terug naar hun respectievelijke pionierswerk, en waren ze weer ver van elkaar verwijderd.
Netwerk van akoestische sensoren
Elf jaar later, in 2013, nam Michel André zijn dochters mee op een trip naar Amazone, onder meer om er de iconische roze dolfijnen te bewonderen. Bij zijn aankomst besefte de Fransman dat hij met zijn gezin logeerde in het reservaat dat Ayres had opgericht. André verbaasde zich over dat toeval én over de uitbundige biodiversiteit die hem omringde. Toen hij vernam dat Ayres overleden was, voelde hij zich geroepen om met zijn eigen expertise een bijdrage aan het reservaat te leveren.
Samen met Ramalho lanceerde hij het even innovatieve als ambitieuze Project Providence. Het team installeerde in het Mamirauá Reservaat een netwerk van 22 akoestische sensoren, zogenaamde knopen, die in een range van golflengten en over meerdere kilometers geluiden opvangen en doorsturen naar servers. Zo leggen Ramalho en André een database van geluiden aan die ze met de inzet van artificiële intelligentie identificeren. Ook de afwezigheid van verschillende species wordt genoteerd.
Luisteren naar de Amazone in negen landen
Met de analyse van al deze data bouwen André en Ramalho een gelaagde sound map van de biodiversiteit en de habitatten in het Amazonegebied. Ze wenden de verzamelde informatie aan in de campagnes waarmee ze de lokale gemeenschap en de nationale overheid willen overtuigen van de vitale noodzaak om het regenwoud nog meer te beschermen.
André en Ramalho willen hun netwerken van sensoren verder uitbreiden. Momenteel hebben ze bijna honderd knopen aangelegd. “Onze ambitie is om het hele regenwoud akoestisch te coveren en de Amazone te volgen van de Andes tot de Atlantische Oceaan, in de negen landen waarin hij stroomt.”
Als ze daar in slagen, levert dat ongetwijfeld nieuwe inzichten op in het wildlife van de Amazone en onthult het manieren om het regenwoud nog beter te beschermen. Dankzij een mede-Laureaat van de Rolex Awards for Enterprise vond het pionierswerk van José Márcio Ayres twintig jaar na zijn overlijden een nieuwe dimensie. “We volgen nog altijd zijn visie en model”, besluit Ramalho.
Rolex steunt personen en organisaties die voor de problemen van de planeet oplossingen zoeken en ontwikkelen en die zo bijdragen tot het verbeteren van de wereld en bewaren van de planeet voor de volgende generaties.
