De eenzaamheid van Guido van Woerkom, ANWB-baas die Nationale ombudsman zou worden maar het niet werd. Reconstructie van een affaire die veel zegt over het amateurisme in politiek Den Haag.
Zelden ging iemand in het openbaar zo onderuit als Guido van Woerkom (59) dit jaar. De ANWB-baas die de nieuwe Nationale ombudsman zou worden, werd vermorzeld door een campagne in de media, aangevoerd door belangengroepen van Marokkanen, linkse partijen en de vakbeweging, en door geblunder en gekonkel in de Tweede Kamer.
Zijn eigen partij, de VVD, liet hem meedogenloos vallen. Zelfs het bureau van de Nationale ombudsman droeg door dubieuze uitlatingen bij aan de val van de man die wel jurist is, maar een heel ander profiel heeft dan de hoogleraren die sinds de oprichting van de Nationale ombudsman in 1982 het ambt vervulden.
Van Woerkom was niet wie de 170 medewerkers van de Nationale ombudsman zich als opvolger hadden voorgesteld van Alex Brenninkmeijer, de man die de Nationale ombudsman als een geselaar van de overheid op de kaart had gezet. Pikant is dat Van Woerkom een oude bekende op het bureau van de ombudsman heeft: Kinderombudsman Marc Dullaert. Hernieuwd contact met hem zou Van Woerkom zelfs op het idee hebben gebracht om te solliciteren bij dit Hoog College van Staat.
Puinhoop
Dullaert is een voormalig en financieel onafhankelijk zakenman die in de wereld van de kinderrechten verzeild raakte en dit jaar nog rebelleerde tegen staatssecretaris van Justitie Fred Teeven (VVD) omdat die het kinderpardon niet ruimhartig genoeg zou doorvoeren. Van 1997 tot 2003 was Dullaert directeur bij Ivo Niehe Producties. Precies in de tijd dat Van Woerkom met Niehe een firma oprichtte voor bedrijfsevenementen: Signum Niehe. Zo kennen Dullaert en Van Woerkom elkaar.
Op het bureau van de ombudsman werd de connectie gedurende de procedure bekend, in de publiciteit niet. Ook niet toen het radioprogramma ArgosDullaert ondervroeg over Van Woerkom. Er werd wel geïnformeerd of het niet opmerkelijk was dat hij zelf met zijn verleden als zakenman bij de ombudsman was terechtgekomen. Dullaert verzweeg beider gezamenlijk verleden bij Niehe. Hij zei wel: ‘Eigen roem stinkt, maar ik heb veel ervaring op kinderrechtengebied. Ik ben nooit lobbyist geweest.’
Met deze vileine opmerking deed Dullaert volop mee aan de beeldvorming in de media over Van Woerkom: een foute man, want lobbyist. En ook nog voor autorijdend Nederland. Kon het platter? Geruchten dat de Kinderombudsman Dullaert zelf Nationale ombudsman wilde worden, ontkent hij.
Wat beeldvorming kan aanrichten, weten politici maar al te goed, maar dat betekent niet dat de Tweede Kamer er alert op is. De Kamer gaat maar over één benoeming op dit hoge niveau: die van de Nationale ombudsman. Een benoeming die elke zes jaar aan de orde is. Maar het is, getuige de puinhoop die de Kamerleden er bij Van Woerkom van maakten, kennelijk toch te veel gevraagd.
Een dag voor Hemelvaart wordt bekend dat een Kamercommissie onder leiding van D66-Kamerlid Magda Berndsen Van Woerkom uit zes sollicitanten als kandidaat voordraagt. Van Woerkom zelf twittert die dag ‘Nationale ombudsman Grote eer, grote verantwoordelijkheid. Van 4mln leden naar 16mln Nederlanders.’ Hij spoedt zich naar het bureau van de Nationale ombudsman aan de Bezuidenhoutseweg in Den Haag. Daar hangen geen slingers. Van Woerkom zal later in kleine kring verzuchten dat hij weerstand voelde.
Op 31 mei noemen drie Marokkaanse organisaties Van Woerkom ongeschikt omdat hij in 2010 zei dat hij zijn vrouw niet met de taxi liet gaan omdat ‘er nog wel eens een Marokkaan achter het stuur zou kunnen zitten’. Een mediastorm volgt. Van Woerkom zegt dat het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders vier jaar geleden zijn excuses accepteerde. Aan terugtrekken denkt hij niet.
De dagen daarop blijft Van Woerkom met zijn gewraakte uitspraak in het nieuws. GroenLinks stookt het vuurtje op en heeft ‘ernstige twijfels’ of Van Woerkom wel ombudsman kan zijn voor ‘alle Nederlanders’. Kamerlid Linda Voortman vraagt schriftelijke stemming aan voor wat een hamerstuk had moeten zijn.
Vanaf de Bezuidenhoutseweg komt ook een reactie. En opnieuw ondermijnt die de reputatie van Van Woerkom. ‘Voor het gezag van het instituut van de Nationale ombudsman is het van het grootste belang dat iedereen in Nederland vertrouwen heeft dat de ombudsman zonder vooringenomenheid zijn ambt uitoefent. Ik ga ervan uit dat de Tweede Kamer zich bewust is dat vertrouwen essentieel is voor het functioneren van de Nationale ombudsman,’ luidt de schriftelijke verklaring van waarnemend ombudsman Frank van Dooren aan Nieuwsuur. Voor de goede verstaander is het een dolk in de rug van de beoogde ombudsman.
In coalitiepartij PvdA rommelt het. PvdA-leider Diederik Samsom belt Van Dooren en vraagt wat hij van diens verklaring moet denken. Die zegt dat het niet goed is voor het instituut dat de kandidaat in opspraak is. Van de kant van de sollicitatiecommissie van de Tweede Kamer blijft het stil. Voorzitter Berndsen zegt niet op de hoogte te zijn geweest van de uitspraak over de Marokkaanse taxichauffeur. Het leidt tot laatdunkende opmerkingen dat de Kamer kennelijk niet weet hoe te googelen. Anders was het incident vast ter sprake gekomen en had de Kamercommissie kunnen oordelen of de herroepen uitspraak nog relevant was.
Kamerleden beginnen de kandidaat te bezoedelen en praten over ‘een lijk in de kast’. De voor 3 juni geplande stemming door de Tweede Kamer wordt uitgesteld: er komt nog een gesprek met Van Woerkom. De SP, met Ronald van Raak in de sollicitatiecommissie vertegenwoordigd, weet dan al: Van Woerkom wordt het toch niet.
‘Graaier’
Net als GroenLinks kondigt de partij aan dat de meeste fractieleden blanco zullen stemmen. Maar eerst ondervragen Joël Voordewind (ChristenUnie), Eric Smaling (SP) en Khadija Arib (PvdA) hem nog eens. Op 5 juni stemmen 91 van de 144 aanwezige Kamerleden in met Van Woerkom als ombudsman. Maar de tegenkrachten bij de Nationale ombudsman leggen zich daar niet bij neer. Nog diezelfde dag raadt een hoge functionaris van de Nationale ombudsman Van Woerkom in een persoonlijke boodschap informeel aan de eer aan zichzelf te houden. Formeel is de reactie niet veel beter.
Waarnemend ombudsman Van Dooren rakelt in zijn reactie op Van Woerkoms benoeming de onrust weer op door de hoop uit te spreken ‘dat Van Woerkom de kans krijgt om te laten zien dat hij een onbevooroordeelde ombudsman is voor alle inwoners van Nederland’. Weer de suggestie dat Van Woerkom niet onbevooroordeeld is.
De guerrilla jegens de al benoemde, maar nog niet beëdigde ombudsman is nog niet ten einde. De Volkskrant onthult een week later dat Van Woerkom bij zijn vertrek bij de ANWB 3 ton meekrijgt. Een gevolg van een jaren geleden gemaakte afspraak, maar dat doet niet af aan de heftigheid waarmee Van Woerkom in de publiciteit als ‘graaier’ wordt weggezet.
Opnieuw bungelt de aanstaande ombudsman. Opnieuw hoort hij niets van de commissie die hem heeft voorgedragen. Naar verluidt bezoekt hij in alle tumult nog één keer de Nationale ombudsman om te voelen of daar draagvlak voor hem is. Veel vrienden in de politiek heeft de ANWB-man die zijn VVD-lidmaatschap afdoet als louter ‘contributie betalen’, blijkbaar niet. De VVD bekommert zich niet om hem. Als FNV-voorman Ton Heerts Van Woerkom oproept de 3 ton in te leveren, steken de liberalen geen poot uit.
Dinsdag 17 juni trekt Van Woerkom zich terug. ‘De Nationale ombudsman dient in zijn handelen boven elke twijfel verheven te zijn. Ik kan niet anders dan concluderen dat dit thans niet het geval is en dat het risico bestaat dat de werkzaamheden van de Nationale ombudsman hierdoor negatief beïnvloed worden,’ schrijft hij Tweede Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg.
Diezelfde dag lekken via de NOS namen uit van andere kandidaten: Rob Mulder van de Vereniging Eigen Huis en Adriana van Dooijeweert van de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken. GroenLinks schorst Kamerlid Voortman een maand omdat die in de fractie heeft gesproken over wat ze in ter inzage gelegen stukken had gelezen. Ze ontkent namen te hebben gelekt. Van Miltenburg zet de rijksrecherche erop. Uit dat onderzoek is gebleken dat Voortman de mail niet kan hebben geschreven.
Berndsen, die de sollicitatie niet in goede banen wist te leiden, zit weer voor in de nieuwe ronde. Een van de gelekte kandidaten, Rob Mulder, solliciteert niet meer. De D66’er die raadadviseur was van toenmalig PvdA-premier Wim Kok, heeft er genoeg van. Hij is vast niet de enige die zich verbaast over het amateurisme aan het Binnenhof en de slangenkuil die de burelen van de Nationale ombudsman zijn.