Voormalig VVD-campagnestrateeg Mark Thiessen kruipt in zijn oude rol. Om te beginnen: tegen populisten moet je niet schaken, maar terugboksen.
Vanaf 2015 – toen hij campagne voerde voor het presidentschap – riep Donald Trump dat hij het Amerikaanse zorgsysteem Obamacare wilde terugdraaien en vervangen. Wanneer hem werd gevraagd wat er dan voor in de plaats kwam, antwoordde hij: ‘Something terrific.’ Dieper dan dat ging hij er nooit echt op in.
Een normaal politicus was daar niet mee weggekomen. Maar zijn kiezers namen het Trump niet kwalijk. Het was een van de eerste momenten waarop ik leerde dat de wetten van de traditionele politiek niet gelden voor radicale populisten. Ze spelen een ander spel. Zoals oerpopulist Benito Mussolini zei: ‘Ik bedrijf geen politiek. Ik bedrijf antipolitiek.’
Het politieke spel in Den Haag barst van de regels en wetmatigheden die – zo wordt gedacht – de uitkomsten bepalen. Bijvoorbeeld dat partijen worden gestraft wanneer ze geen verantwoordelijkheid nemen. Dat de breker betaalt. Dat je geen harde grenzen moet aangeven. En zo wordt het Haagse schaakspel al sinds mensenheugenis gespeeld.
Populistische partijen houden zich enkel aan de regels wanneer het ze uitkomt. En de wetmatigheden gaan niet voor hen op: zo worden ze niet per se gestraft voor onverantwoord gedrag. Het zorgt voor verwarring bij traditionele politieke partijen.
Grenzen aangeven
Je zag het aan Pieter Omtzigt, die bij Nieuwsuur weigerde aan te geven waar de grens van betamelijkheid ligt als het gaat om uitspraken van PVV-bewindslieden. De NSC-leider stelde geen grens, zelfs niet bij het woord ‘omvolking‘.
Volgens het oude politieke spel handelde hij juist: zet jezelf niet klem door grenzen die je aangeeft. Maar in het spel met de populisten gaat dit hem in de problemen brengen. Daar kom je juist klem te zitten als je geen grenzen aangeeft.
Je zag het ook bij de VVD in de Markuszower-soap. Eén versie luidt dat de VVD berekende dat Markuszower door de AIVD of later door media-onderzoek afgestopt zou worden. Dus hoefde de VVD haar handen niet zelf vuil te maken.
Een andere versie luidt dat verwacht werd dat Wilders zelf de pijn zou lijden van het benoemen van dit soort bewindslieden, doordat kiezers het niet zouden accepteren. Wat het ook was, beide versies zijn tactische manoeuvres uit het oude politieke spel. Beide leidden ertoe dat de VVD zelf pijn leed.
Rechtse uppercut
Het is een tegenstrijdigheid in de hedendaagse politiek: populisten trekken zich nergens iets van aan, maar politici en spindoctors van traditionele partijen blijven de wetten en regels van het oude spel volgen. Ze denken dat ze moeten schaken, terwijl de tegenstander staat te boksen.
Telkens weer verzet zo’n briljante tacticus na diep gepeins een stuk op het bord. En telkens weer volgt een rechtse uppercut van de populistische tegenstander.
De VVD maakt sinds augustus 2023 – toen partijleider Dilan Yeşilgöz aangaf samenwerking met de PVV niet uit te sluiten – de ene tactische blunder na de andere, waarbij ze telkens weer de PVV verkeerd inschat.
Inmiddels is duidelijk dat het incasseringsvermogen bij partijen als VVD en NSC hoog is, maar het leervermogen erg laag. Ze blijven schaken op het politieke schaakbord. Het biedt ze houvast, nu alles aan het wankelen is gebracht. Maar ze gaan op deze manier wel ten onder.
Yeşilgöz bokst
Hoe je het spel tegen de populisten dan wel moet spelen? Om te beginnen: stop met schaken, en ga boksen. En besef dat dit spel niet bestaat uit tactische zetjes, maar dat het op een groot strategiebord wordt gespeeld, waarbij waarden de inzet zijn en principiële grenzen moeten worden getrokken.
Daarom was het goed dat Dilan Yeşilgöz de ministersvoordracht van Marjolein Faber (PVV) nog probeerde te voorkomen. De stippellijn die ze trok, zorgt voor een glimpje hoop. Het was een poging om het spel te spelen volgens de hedendaagse regels: geen politieke, maar principiële.
Mensen willen juist van normale politici geen spelletjes meer zien. Ze willen dat ze eindelijk eens ergens voor staan. Yeşilgöz kreeg het deksel op de neus, maar plantte wel een zaadje voor toekomstig succes.